Francisco de Zurbarán – Het Lam van God
Hij gaf zich over
In de Bijbel wordt Jezus vergeleken met een offerdier, de zondebok. Het is een van de terugkerende beelden in de Bijbel. Zo’n dier komt al in beeld als God voor Adam en Eva kleding van dierenhuiden maakt. Later wordt Abraham door een engel gewezen op een bok om te offeren in plaats van zijn zoon Isaak. En Mozes leert gezinnen om een bok af te staan voor de offerrituelen die het verkeer tussen God en mensen moet onderhouden. De profeet Jesaja beschrijft iemand die ‘als een lam ter slachting werd geleid’, een man die werd opgeofferd ‘om onze overtredingen’. Johannes de Doper pakt dit beeld op als hij wijst op Jezus. ‘Zie het Lam Gods,’ zegt hij, ‘dat de zonden van de wereld wegneemt.’
Alle Joden hadden een verbinding met het offerlam. Elk jaar moesten ze een gaaf exemplaar uitzoeken en afstaan. Het slachtritueel gebeurde in het openbaar: het binden, keel doorsnijden, bloed weg laten lopen en het verbranden op het offeraltaar. Op die manier werd het besef gevoed dat er iets in orde gemaakt moest worden in de verhouding tussen God en mensen.
Ook de Spaanse schilder Zurbarán zal met zorg een lam uitgekozen hebben, om het in zijn atelier in Sevilla te kunnen bestuderen en uitwerken in verf. Een dier van nog geen jaar oud had hij genomen. De schilder heeft het vijf keer op doek gezet, telkens als offerlam. In deze versie zien we het dier zeer realistisch weergegeven in bleek licht tegen een donkere achtergrond, alsof de dood al naderbij is gekomen. Het bekje is gesloten, het blaten gestokt. We kijken naar de kop, de afhangende hoorns en oren, de ogen die bijna dichtvallen en zien hoe het lijdzaam zijn lot ondergaat. Maar onze blik wordt vooral getrokken naar de poten. Het beeld zou niet zo dramatisch zijn als die poten niet waren samengebonden. Kruislings over elkaar zijn ze vastgemaakt, een subtiele verwijzing naar het kruis.
Het offerlam is een beeld van overgave. Jezus besloot zich vrijwillig uit te leveren. Hij vertrok tegen alle waarschuwingen in naar Jeruzalem en liet zich ’s nachts in de tuin onder de stadsmuur arresteren. Hij leverde zichzelf uit en verbood zijn leerlingen om met het zwaard te gebruiken. Tegenover zijn rechters verdedigde Hij zich met geen woord. Ook zijn kruisiging onderging Hij vrijwillig, zonder weerstand te bieden. Er kwam al die uren geen klacht over zijn lippen. ‘Hij deed zijn mond niet open,’ schrijft Jesaja.
Jezus had zich in alles vereenzelvigd met het lam dat ter slachting zou worden geleid. Overgeleverd aan zijn beulen, om vernederd en doodgemarteld te worden. Overgegeven aan God, als een geschenk voor ons. ‘Die ons heeft liefgehad, en zich voor ons heeft overgegeven,’ schrijft Paulus.
We kunnen ons moeilijk voorstellen wat Jezus heeft ondergaan. Toch moedigt de Bijbel ons aan om ons er mee bezig te houden. Dat is nodig om ons geloof te voeden met de liefde die Hij ons gunt. Het lam van Zurbarán helpt ons om ons in te leven in Jezus’ overgave. Het spreekt misschien wel sterker dan een letterlijke afbeelding van de kruisiging.
Lees verder: Genesis 3:21; Genesis 22; Exodus 12:1-14; Leviticus 16; Jesaja 53; Matteüs 26-27; 1 Petrus 1:18-20; Galaten 2:20.
Francisco de Zurbarán (1598-1664): Agnus Dei (Lam van God), 1635-40, olieverf op doek, 37,3 x 62 cm, Museum Het Prado, Madrid.
Willem de Vink
