Rembrandt van Rijn – Honderd gulden prent
De aantrekkingskracht van Jezus
Welke indruk krijg je van Jezus als je met Hem kennismaakt in de vier evangeliën, in de profetieën die eraan voorafgaan en in de getuigenissen, interpretaties en aanmoedigingen van de apostelen? Wat zou je uitbeelden als je een geweldig tekentalent had en je was door Hem gegrepen? Moet je kijken hoe Rembrandt Hem neerzet in zijn ets Jezus geneest de zieken, die bekend is geworden als de Honderdguldenprent: een en al vriendelijkheid en welwillendheid, vol mededogen en genade.
Zodra je de prent onder ogen krijgt, wordt je oog naar Jezus getrokken. Je ziet Hem daar staan als een licht tussen de mensen, die uit de meest duistere hoeken en gaten op Hem afkomen met hun kwalen, noden en vragen. Jezus staat er met een open gezicht en glanzend in zijn aura uiterst verfijnd en teder getekend tussenin. Op de een of andere manier moet je wel naar Hem blijven kijken: je blik keert steeds naar Hem terug.
Kijk je nog eens beter naar dit tafereel, dan zie je hoe Rembrandt allerlei elementen uit het optreden van Jezus samenbrengt in een caleidoscopische voorstelling van evangelieverhalen. Er worden kinderen bij Hem gebracht. De kleinste wordt naar zijn geopende armen opgetild tot bij zijn hart, een peuter volgt. Tussen hen in zit een rijk geklede jongeman die vertwijfeld zijn hand voor zijn mond houdt als hij naar het kleintje op moeders arm opkijkt. Om Jezus heen zitten zieken die zich in allerlei houdingen naar Hem uitstrekken en zo te zien grote verwachtingen van Hem hebben.
De kunstenaar maakt er een sport van om Christus in zijn eigen zeventiende-eeuwse werkelijkheid te plaatsen. Toch tilt hij Hem er in dit meesterwerk tegelijkertijd bovenuit, om diens universele betekenis te benadrukken. Hij toont Jezus als het Woord van God dat er vanaf het begin al was en er altijd zal zijn, door links naast Jezus een kale Socrates neer te zetten, de Griekse filosoof die 400 jaar voor Christus leefde. De leraar van Plato staat zelf als een gretige leerling naar Jezus toegebogen. Achter Socrates zie je ook de Rotterdamse filosoof Desiderius Erasmus, die anderhalve eeuw voor Rembrandt leefde. Je ziet hoe die twee denkers Jezus’ woorden indrinken. Dat is wel heel anders dan het groepje wetgeleerden dat je links van hen ziet. Die mannen zijn als enigen op de plaat niet door Jezus geboeid. Ze zijn vooral druk bezig met elkaar en met hun eigen meningen over Jezus.
Rembrandt kent de Bijbel goed. Je ziet in al zijn Bijbelse taferelen dat het tekenplezier er vanaf spat als hij uitdrukking geeft aan zijn liefde voor zijn geloof. Maar geen van zijn platen is zo doorwerkt en doorleefd als deze (hij heeft er misschien wel vijf jaar aan gewerkt, in ieder geval langer dan aan elk ander werkstuk) Onderaan zie je bijvoorbeeld met een paar simpele lijnen een gat in de weg getekend waaruit een goed uitgewerkte tak met jong blad tevoorschijn kronkelt. In de profetie werd het verbond van de wet als een boom voorgesteld die tot aan de wortel omgehakt zou worden, zodat er een nieuwe scheut tevoorschijn zou kunnen komen. Met dat beeld werd een nieuw begin aangekondigd dat Jezus zou verwezenlijken, een nieuw verbond van genade, dat we hier subtiel zien opduiken.
Kijk je nu nog eens op het kunstwerk naar Jezus, dan zie je hoe Rembrandt met stevige lijnen extra nadruk legt op diens handen. Plotseling besef je dat de Hollandse meester zijn Heer als een dokter heeft uitgebeeld die niet alleen geneest, maar ook zegent; die de verbinding legt tussen hemel en aarde – zijn ene hand uitgestrekt naar de mensen, de ander naar boven.
Rembrandt van Rijn (1606-1669): Jezus geneest de zieken, ook wel De honderguldenprent genoemd, voltooid rond 1649, ets, drogenaald en burijn, 27,8 x 38,8 cm, Rijksmuseum, Amsterdam; ander exemplaren in het Teylersmuseum, Haarlem, in het Rembrandthuis, Amsterdam en in musea in Engeland en de Verenigde Staten.
Doorlezen: Matteüs 9:36; Marcus 6:34; Jesaja 11:1-10; Jesaja 53:2; Matteüs 3:10; Matteüs 9:12.
Willem de Vink
