28 Creativiteit
Waarom doen zoveel mensen hun best om maar niet op te vallen? Dietrich Bonhoeffer zei: “Alleen het uitzonderlijke is christelijk.” En Jezus noemde zijn volgelingen de smaakmakers van deze wereld. Walter Trobisch, de zendingspastor, zei: “Christenen mogen geen zielige diertjes lijken die een schutkleur moeten aannemen om te overleven. Nee, ze moeten juist kleur tonen, anders overleven ze niet.” Gods koninkrijk bestaat uit kleur, creativiteit, spetterende scheppingskracht. Een land vol beloften…
(Read also a short version of this text and a mindmap of creativity in the Bible in English.)
Ik kijk naar buiten. Voorbij het raamkozijn schuiven wolken in elkaar, uit elkaar, over elkaar. Grijze vlokken, waartussen soms wat kraakheldere naakte lucht tevoorschijn komt. Prachtig blauw, daar achter die grijze wolken, met middenin een wit oplichtende meeuw. Kleur! Ik kijk beter… die grijze wolken zijn niet grijs, maar lila hier, geel daar, blauw doorschijnend verderop. Ahhh, kleur! Wat is het leven zonder kleur? Kleur brengt verrassing, diepte, gevoel. Rood roept warmte op, blauw is koud. Geel schreeuwt. Groen is zuur, zwart bitter. Kijk eens wat langer de tuin in. Al die schakeringen! Het kleurengamma van de natuur is onbeperkt. De Bijbel beklemtoont Gods veelkleurige wijsheid. Maar waarom werd er van de bijbel dan een zwart boek gemaakt? Waarom zijn onze kerkgebouwen zo grauw? Eén bosje bloemen op de preekstoel, daar word je ook niet vrolijk van. Teveel dagen passeren kleurloos. Nuffig. Scharrig. Dul.
Full colour
Sommige mensen hebben van het geloof een zwart gat gemaakt, dat alle kleur uit het leven opslorpt. Alles wat eruit springt wordt afgevlakt. Als iets uitzonderlijk is, krijgt dat het stempel verdacht. Niet omdat de bijbel daar aanleiding toe geeft, maar omdat grijs veiliger aandoet dan rood of groen of paars. Je kunt je er goed in verstoppen. Toch heb ik begrepen dat God juist wil aanscherpen wie je bent. Hij versterkt de accenten, hij is uit op de pracht van onze volle bloei. Hij veranderde Abram in Abraham en Simon in Petrus. De intensiteit van hun identiteit nam toe, zodra God hen onder handen nam. Daniël zegt dat wij zullen stralen als de sterren.
God heeft beslist een voorliefde voor sprekende kleuren. Maakte hij niet van de regenboog een kleurrijk teken van zijn bedoeling? Het is waar, ooit kwam er een moment dat alle kleur verdween. Op de dag dat Jezus stierf verschoot de schepping van kleur. Vanaf het zesde tot het negende uur, drie uur lang, maar langer ook niet, en daarna ook nooit meer. Want sindsdien heeft de schepper zijn kleurenpallet steviger in handen dan ooit om te voltooien wat hij begonnen is. Hij mag zijn gang gaan, graag zelfs. In mijn leven wel, en hopelijk ook in dat van jou. Laat de creativiteit maar opborrelen. In het spectrum van zijn licht is immers voor iedereen een unieke kleurenschakering weggelegd.
Creatief contact
We zijn gemaakt voor contact. Communicatie is een noodzaak, creativiteit een mogelijkheid. En wat voor één! Jezus zei: “Je steekt toch geen olielamp aan om hem vervolgens onder een korenmaat (een emmer, staat er in Het Boek) weg te zetten? Nee, je zet hem op een standaard, zodat hij licht geeft voor ieder die in huis is.” Creativiteit is een prachtige standaard om je licht vanaf te laten schijnen. In creatief contact komt tot uitdrukking wat anders opgesloten zou blijven vanbinnen. Het geeft anderen de kans om deel te nemen aan gedachten en ideeën die anders vaag en onduidelijk zouden blijven. Ook geeft het plezier en voldoening aan degene die iets maakt en aan degene die daarop reageert. Creatief contact verrijkt ons leven en verdiept het onderlinge verkeer.
Kijk eens welke mogelijkheden we aangeboden krijgen. Je kunt contact maken met behulp van taal, gesproken of geschreven. Je kunt jezelf uiten in gebaren, in ruimtelijke vormen, in beelden op papier of een ander plat vlak. Ook in zang, muziek, een houding, door middel van kleding, je uiterlijk, of een gelaatsuitdrukking kun je contact leggen. Of via uitvindingen als gsm en computer, die weer hun eigen uitdrukkingsvaardigheid vragen.
Uit de bijbel weten we dat God al deze mogelijkheden wil gebruiken als instrumenten om zowel zijn relatie met mensen te bevorderen als relaties tussen mensen onderling. In zekere zin zijn wij zijn instrumenten, zijn draaitafel, computer, telefoon, want hij wil met zijn Geest door ons heen werken. Daarom vervolgt Jezus met de woorden: “Laat jouw licht net zo stralen naar alle mensen. Dan kunnen zij het goede zien dat jij doet en de Vader in de hemel daarvoor eren.”
Onze creativiteit begint met Gods creativiteit in ons. Hij is dagelijks met ons bezig. Hij vernieuwt ons elke dag, schrijft Paulus. Gelukkig maar, want contact dreigt maar al te gauw te verstikken en creativiteit droogt snel op. Maar wij mogen telkens weer vervuld worden met zijn Geest. Zijn scheppingskracht is in jou en mij aanwezig en dringt erop aan om contact te maken met de wereld om ons heen – en dat misschien wel op een heel verrassende en creatieve wijze.
Creatieve vrijheid
Gods creativiteit is fenomenaal. Daarom wordt God in de bijbel in allerlei toonaarden als kunstenaar bewonderd. Hij heeft alles geschapen: alles wat wij weten, maar – denk je eens in! – ook alles wat wij niet weten. God is de eerste woordkunstenaar (Hij sprak en het was er), de eerste beeldhouwer ook (Hij schiep mensen naar zijn beeld). Hij maakte lasershows en bewegende mobielen in de kosmos. God, de tuinarchitect, plantte een tuin. Hij liet als musicus de sterren zingen, de bomen klappen, de bergen juichen (zo staat het in de bijbel, en wil je niet geloven dat zoiets kan, dan weet je nog niet half waartoe God in staat is). Gods kunst communiceert. Heel de schepping communiceert: zelfs de hemelen vertellen Gods eer (kijk eens wat de wolkenhemel je op dit moment kan vertellen).
God communiceert op een creatieve manier. Daarin lijken wij op hem. Ook wij hebben wat te vertellen. We zijn immers gemaakt naar zijn gelijkenis? Kleine scheppers zijn wij, altijd in staat om nieuwe dingen te bedenken. Een van de mooiste manieren waarmee mensen hun schepper kunnen eren is met hun eigen scheppingsvermogen. We zijn geschapen met creativiteit. We bezitten het vermogen om te kunnen kiezen om wat in ons opkomt te realiseren of niet. Creativiteit is iets maken, zelfs als het nergens toe dient. Het is je fantasie gebruiken, je verbeeldingskracht. Gewoon, om iets tot uitdrukking te brengen.
God schiep iets uit niets. Zo ver kunnen mensen het niet schoppen. Maar we kunnen wel tot uitdrukking brengen waarvan we dromen en wat er in ons leeft. Jezus heeft het over rivieren van levend water die uit ons hart zullen stromen. Er is een bron in ons die kan gaan stromen om tot uitdrukking te brengen wat anders in onze gedachten opgesloten zou blijven. In die stromen kunnen anderen meedoen en reageren.
Creativiteit is een manier van doorgeven. Daarom komt creativiteit pas goed tot z’n recht in vrijheid. Je mag vrij worden om te communiceren, liefde en gevoeligheid tot uitdrukking te brengen. Als Jezus zegt: “Als de Zoon je heeft vrijgemaakt, zul je echt vrij zijn,” bedoelt hij beslist ook de vrijheid om je creatief te uiten. Hij bedoelt de vrijheid om niet jezelf en anderen met je creativiteit te overschreeuwen, maar juist om in gesprek te gaan. Creativiteit is op z’n mooist in een dienstbaar proces, waarin het onderlinge begrip kan groeien. Dat proces wil God dagelijks vernieuwen.
De spelende mens
Moet alles nuttig zijn in het leven, of mag je ook spelen? In onze tijd waarin alles afgerekend wordt op efficiëntie zijn er mensen die het spelen totaal verleerd zijn. “Wat heb je daar nou an?” is zo’n dodelijk vraagje waarmee al heel wat spelplezier om zeep geholpen werd. Veel christenen gaan mee in dit nuttigheidsdenken dat de tijdgeest ons opdringt. Ze denken dat ernst de hoogste gemoedsgesteldheid is en menen in de bijbel hun bevestiging te vinden. Het geloof is een serieuze zaak, dus houden we het ernstig. Alsof ernst een deugd is die het hele christenleven omvat. Niet dus. Want ernst is juist heel beperkt. Met ernst sluit je een heleboel dingen buiten het leven die God wel degelijk aan ons wil geven. Zoals het plezier in spelen. De spelende mens ervaart meer van het leven dat God wil geven dan de ernstige mens. Het is meeromvattend, want ernst sluit het spel uit, maar spel sluit de ernst in. Je kunt in het spel immers zowel vreugde als ernst beleven.
God schiep de wereld spelenderwijs. Van de wijsheid waarmee God de wereld formeerde wordt in Spreuken 8 (Staten Vertaling) gezegd dat die als een troetelkind speelde voor Gods aangezicht en zich vermaakte met het scheppingsspel. We herkennen Jezus hierin, die zegt dat wij als kinderen moeten worden om het koninkrijk van God binnen te gaan. We zien hem eten, drinken en feestvieren. Een creatieve, maar nutteloze daad van Maria die kostbare parfum over zijn voeten giet wijst hij niet af. Nee, hij plaatst die juist in de schijnwerpers, terwijl hij vervolgens Judas met z’n nutvraag terecht wijst.
Wijsheid en spel sluiten elkaar dus niet uit. Integendeel, misschien is het juist wel wijs om te kunnen spelen, om daarmee uit onze stressspiraal te ontsnappen. Zijn we al niet veel te veel slaven van ons economisch gewin? God heeft de zevende dag als rustdag ingesteld, als speldag, om nu eens even niet te hoeven presteren, maar eenvoudig op hem te vertrouwen. Daarmee schept hij ruimte voor kunst en creativiteit in ons leven, het plezier in scheppen en spelen. Die houding zou de boventoon moeten voeren in onze gezinnen en gemeenschappen, als ik Paulus goed begrijp. Waarom zegt hij anders: “Laat de Heer uw vreugde blijven; ik zeg jullie nogmaals: wees altijd verheugd!” Gods scheppingskracht brengt creativiteit en spelvreugde tevoorschijn.
De schepping als wonder
Schept God nog steeds? Dat zou wat zijn! Wie de kosmos bekijkt, het vogelleven, de kristalstructuur van sneeuwvlokken of de wereld van atomen, raakt onder de indruk van de schepper. Hier zit niet alleen een geweldige kunstenaar en mathematicus achter, maar ook iemand die er heel veel plezier in had om aan de slag te gaan. Kijk maar eens wat hij maakte! Een explosie van kleuren, geluiden, bewegingen, leven. Echt overdadig. Hoor alleen maar eens hoe de vogels fluiten. Daar zit veel meer in dan een loksignaal. En kijk eens naar die kleurenpracht onder water. Voor wie is dat daar in het donker bedoeld? Het bestaat, het is mooi, en dat is genoeg. Zo heeft God het gewild. Wij zingen: “Om uw wil was het en werd het geschapen.” En zo is het! God toont in de schepping de soevereiniteit van zijn kunstenaarschap.
Die schepping zegt iets over God en over wat wij van God kunnen ervaren in de wereld om ons heen. We kunnen erin ontdekken hoe God alle dingen draagt, ondanks alles wat er mis ging. Het is prachtig, de schepping, maar toch niet zoals het zou moeten zijn, dat kun je zo zien. De schepping zegt iets over God, maar ook over de toestand van de wereld. Dat die behoorlijk in de war is. Gedegenereerd. Het is niet meer de wereld die God voor ogen stond. Helaas. Toch zet God er geen punt achter. Hij heeft de wereld uitgeleverd aan de zonde, maar daar laat hij het niet bij. Hij heeft met haar gebrokenheid te doen en heeft haar heelheid op het oog. Ook die signalen geeft de schepping af (denk maar aan de zon die toch maar mooi elke morgen weer opkomt). In de geschiedenis die de bijbel beschrijft zie je dat hij het werk van zijn handen niet loslaat. Hetzelfde kun je ontdekken in de geschiedenis van de kerk en wellicht ook in jouw eigen leven.
Er komt een moment dat de schepper zijn schepping zal vernieuwen. Het wonder is dat we daar nu al iets van kunnen meemaken, want Gods creativiteit is nog altijd werkzaam. Hij vernieuwt mensen. Hij herschept ons. Laat ons opnieuw geboren worden. Omdat hij ons wil hebben als zijn kinderen. Hoe reageer je daarop? Het getuigt van groot vertrouwen in de schepper om je uit te leveren aan hem en je om te laten vormen naar het beeld van zijn eersteling, Jezus. Maar als je Gods scheppingskracht wil kennen, is dat nou juist de bedoeling!
Kunstenaars in de bijbel
In de bijbel worden heel wat kunstenaars genoemd. Niet zo verwonderlijk, als mensen zich laten inspireren door de grote kunstenaar, God zelf. Ik weet niet of je het levenswerk van Adam, namen geven aan dieren, kunstzinnig kunt noemen, maar het lijkt me dat dit werk best wel de nodige creativiteit vroeg. In Genesis 4 maken we kennis met de eerste musicus: Jubal, die in ieder geval citer en fluit bespeelde. Jozef kreeg van z’n vader een opzichtig en kleurrijk pronkgewaad: dat moet een kwalitatief mode-ontwerp geweest zijn. Mozes staat natuurlijk allereerst bekend als groot staatsman, maar hij schreef ook liederen (Exodus 15, Deuteronomium 32), die zelfs in het boek Openbaring nog opklinken. Zijn zus Mirjam was een danseres, zoals wel meer vrouwen in bijbeltijden. Bij het ontwerpen en vervaardigen van de tabernakel worden twee opmerkelijke kunstenaars ingeschakeld: Bezaleël en Aholiab, die voor hun creatie volgens Exodus 31 vervuld waren met Gods Geest. Niet veel mensen krijgen in het Oude Testament deze kwalificatie, maar van David wordt dat ook gezegd, als hij al op jonge leeftijd wordt aangeduid als componist en musicus. Het is duidelijk dat hij geïnspireerd werd; zijn Psalmen worden nu, meer dan 3000 jaar later, nog steeds gezongen. David en ook zijn zoon Salomo stellen allerlei kunstenaars aan voor de bouw van de tempel en de eredienst en in de krijgsmacht van Israël krijgen van begin af aan musici een strategische plaats toebedeeld. Diverse profeten zijn kunstzinnige mensen: visionairs die in beeldrijke taal hun boodschappen opschrijven of zelfs uitbeelden. Jeremia voegt aan zijn gesproken en geschreven werk een extra dimensie toe door zijn boodschap uit te beelden met een linnen gordel, kruiken, jukken, een steen. Ezechiël is naast priester, profeet en schrijver ook nog acteur, die complete voorstellingen geeft, soms honderden dagen achtereen. Hij acteert als kok, kapper, vluchteling en wegenbouwer. Daarnaast schrijft hij liederen, net als zijn tijdgenoot Jeremia. Habakuk maakt een reclamebord van zijn boodschap dat de rechtvaardige uit geloof zal leven, wat Maarten Luther inspireerde tot het ophangen van zijn 95 stellingen aan de kerkdeur van Wittenberg. Niet alles in de bijbel is van hoog schrijfniveau, maar onder de bijbelschrijvers zijn heel wat literaire kunstenaars. En dan Jezus. Hij treedt op als meesterverteller, stelt zich steeds weer creatief en verrassend op, zijn levensgeschiedenis zou je een dramatisch schouwspel van het hoogste niveau kunnen noemen en zijn kruis is beslist het krachtigste beeldmerk van het universum. Het is duidelijk: de bijbel bewijst zonneklaar hoeveel God met kunst heeft. Hadden in bijbeltijden schilders, cartoonisten, cabaretiers, rappers en videokunstenaars bestaan, dan had een werk vast een plaats gekregen in Gods boek. Hij schakelt mensen met hun talenten in, om hun tot een kritisch teken voor hun tijd en omgeving te maken en een kunstzinnige weerspiegeling te zijn van zijn koninkrijk.
Creatievelingen
Rare jongens (en meiden), die creatievelingen. Zet ze maar eens in een groep en ze springen er geheid uit. Omdat een creatieveling de dingen vaak net even anders ziet. Hij is onafhankelijk in z’n beoordeling van situaties en andere personen. Ook ziet hij de dingen scherp; hij is ingesteld op observatie. Een creatieveling heeft extra antennes: hij is gevoelig voor fantasie en fantastische ideeën. Een creatieveling wil graag gelijk hebben. Hij is zelfbewust en kan soms irritant dominant zijn. Een creatieveling is speels: lang niet alles hoeft in z’n ogen nuttig te zijn. Een creatieveling heeft gevoel voor humor en waardeert de humor in anderen. Hij is gevoelig en enthousiast. Een creatieveling, kortom, staat op een originele manier in het leven.
Zo iemand was Jezus. Hij was spontaan, onafhankelijk en soms verrassend anders. Hij sprak tegen een storm. Hij genas een blinde met spuug. Hij at en dronk met het uitschot van zijn tijd. Hij plaatste zondaars, armen van geest en kinderen in een speciaal daglicht. Hij bekritiseerde anderen met ongezouten taal. Hij vergrootte de feestvreugde met extra wijn en barstte in huilen uit bij het zien van de nood van de stad. En let op de verhalen die hij vertelde. Wie zou negenennegentig schapen achterlaten om een enkel schaap te redden? Jezus was beslist een groot talent. Hij was ook bijzonder intelligent en bezat karakter en toewijding om dat talent kwaliteit te geven en met hard werken dienstbaar te maken.
Dienstbaar? Wacht even. Daarin was Jezus dus anders dan veel creatievelingen. Want die zijn nogal eens dominant. Het ego moet geëxposeerd worden. Alleen het eigen gelijk telt. Ook Jezus onderstreepte dat hij gelijk had (“Ik zeg u…”), maar hij overheerste niemand. Integendeel, hij draaide de hoogste norm in leiderschap juist om in dienstbaarheid. Dat is dan ook een kenmerkende kwaliteit van creatievelingen die Jezus volgen. Zij dienen.
Wordt dat niet van ons allemaal gevraagd, dat we zullen dienen? Zeker wel. En wordt er niet van ons allemaal gevraagd dat we groeien in creativiteit? Ook. God bevestigt ons als originele mensen met unieke eigenschappen. Dat wil hij eruit laten komen. Hij biedt daarom ieder van ons iets van de creativiteit van Jezus aan: zijn Geest in ons. Dat maakt ons onafhankelijk, scherp, gevoelig, spontaan, speels, blijmoedig én dienstbaar. Gods creatieve Geest verandert en vernieuwt ons in die richting.
Christo-creativo’s
Waar denk je dat een popmuzikant z’n uitstraling vandaan haalt? Hij staat daar op het podium omdat-ie vindt dat-ie wat te zeggen heeft. Waarom schrijft iemand een boek? Omdat hij denkt dat hij het beter weet. En waarom schildert iemand? Hij is heilig overtuigd van z’n gelijk! Creatieve mensen zijn eigenwijze mensen. Je hebt een dringende behoefte om je te uiten. Je wil verschrikkelijk graag je mening kwijt. Daar zoek je een creatieve uitweg voor. Misschien werden daarom ook wel deze pagina’s geschreven.
Creativiteit is niet zozeer een vaardigheid, maar meer een mentaliteit. Er zijn vast meer mensen met het talent van Picasso, maar geen van hen was zo vol van zijn of haar gelijk als hij. David Bowie zei in een interview: “Voor muziek maken bestaat wat mij betreft maar één manier, mijzelf bevredigen.” Maar wat doet een christen-kunstenaar dan met creativiteit? Waardoor wordt hij gedreven? Als het bij creatieve mensen draait om hun eigen mening, terwijl het bij een christen gaat om Christus, ontstaat er voor de christen-kunstenaar een conflict. Is een doorsnee kunstenaar vooral uit op zijn eigen gelijk, een christen-kunstenaar is het te doen om het gelijk van Jezus. Waarmee hij onvermijdelijk belandt in een spanningsveld tegenover zijn creatieve werk. Want als hij zijn gelijk aan Jezus overgeeft, verdwijnt daarmee de natuurlijke aandrang om tot creatieve prestaties te komen. Hij hoeft zichzelf niet meer zo nodig neer te zetten. Dus stuit hij op de vraag waarom hij eigenlijk nog creatief zou moeten presteren. Een dilemma.
Zover wil God hem juist krijgen. Het is nodig dat een christen-kunstenaar (en elke christen trouwens) z’n motieven om aan de slag te gaan uit handen geeft. In dat proces leert hij een andere bron aan te boren dan z’n eigen aandrang. De heilige Geest moet op gaan borrelen tot stromen van levend water. Dan gaat zijn werk spreken van Jezus, die af ziet van zichzelf en gericht is op de ander. Zijn werk krijgt een heilzame invloed. De kunstenaar wordt levenskunstenaar. Levenskunstenaar? Ik zie dat wel zitten. Daarom zet ik een punt achter mijn eigen zin.
De kwaliteiten van een kunstenaar
Je zult maar talent hebben. Of door mensen een talent genoemd worden. Je voelt jezelf al gauw bijzonder. En dat mag ook. Je mag weten dat jij uniek bent. Wie is dat niet?
Het is leuk om ergens goed in te zijn. Maar het schept ook verplichtingen. Jezus zegt: wie veel gegeven is, van hem zal des te meer gevraagd worden. Hij illustreert die levensles met het verhaal van de mannen met verschillende talenten. (Een talent stond in die tijd voor een schep geld, maar je mag wat mij betreft in dit verband ook aan een aangeboren talent denken). Er was er een bij die niets met z’n talent deed en dat werd hem flink aangerekend. Want een talent is een gave. Een potentieel om goed te gebruiken. Je hebt het in bruikleen, je zult er verantwoording van moeten afleggen. Daarom is het niet voldoende om blij te zijn met je talent, maar wordt er ook van je gevraagd hoe je ermee omgaat.
Een talentvol persoon kan uitgroeien tot een kunstenaar die iets te zeggen heeft. Zo’n kunstenaar bezit verschillende kwaliteiten.
Hij heeft talent. Hij is in staat om zijn gedachten en belevingen prachtig en krachtig tot uitdrukking te brengen. Zijn stijl is uniek, want dat is-ie zelf.
Hij is intelligent. Hij gebruikt verstand en inzicht om de dingen te analyseren en de juiste oplossingen te vinden om precies uit te drukken wat-ie wil bereiken. Daarin blijft hij leren.
Hij heeft karakter. Hij weet van doorzetten, veranderen, nieuwe wegen zoeken. Hij is niet tevreden met een gemakkelijke prestatie of snel succes. Hij richt zijn leven erop in om alles uit de kast te halen wat erin zit. Maar voor zijn omgeving zal-ie allereerst een levenskunstenaar zijn; iemand die anderen liefheeft en prioriteit geeft.
Hij is toegewijd. Hij blijft zoeken naar de beste kwaliteit door hard te werken en telkens weer ruimte te zoeken voor spel en creativiteit.
Hij is eerlijk en oprecht. Hij durft vragen te stellen. Zijn twijfels te uiten. Anderen onder de loep te nemen en als dat nodig is te bekritiseren. Ingesleten gewoonten durft hij aan de kaak te stellen. Waar mensen elkaar onderdrukken klinkt zijn stem. Hij kent het protest en zal niet zwijgen. Maar hij kent ook zichzelf en zal altijd nederig blijven en open voor correctie.
God neemt talentvolle mensen serieus. Hij geeft ons de verantwoordelijkheid om ons leven zo in te richten dat hij er met zijn Geest bij kan zijn om door ons heen anderen te bereiken. Wat dat betreft is elke kunstuiting een samenspel op hoog niveau.
Verbeeldingskracht
Albert Einstein zei: “Logica brengt je van A naar B, maar verbeelding brengt je overal.” Dat klopt wel. Zodra we zeggen: “Stel je voor dat…” gaat onze verbeelding werken. We zien het voor ons. Dat kan nieuwe werelden voor ons openen of oude werelden in een verrassend daglicht stellen. Verbeelding heeft te maken met doen alsof. Je kunt bijvoorbeeld doen alsof je in een verhaal zit, door beelden als een film in je hoofd op te roepen. Je kunt ook een spelletje spelen, thuis of op het toneel, of een gefantaseerde werkelijkheid uittekenen of uitschrijven. We creëren voortdurend beelden in ons hoofd. Die hoeven niet altijd visueel te zijn. Naast kijkbeelden heb je ook hoorbeelden, beweegbeelden, tastbeelden, proefbeelden, ruikbeelden. Al onze zintuigen spelen een rol in het verbeelden.
De wereld van de verbeelding is voor veel mensen eng. Wat leeft er binnenin ons? Wat hebben we opgeslagen? Welke spoken kunnen er naar buiten floepen? Iedereen heeft een eigen symbolisch universum waar hij of zij denkbeelden in opgeslagen heeft, gevormd door pijnlijke en minder pijnlijke ervaringen. Als we ons creatief gaan uiten, komen deze beelden naar boven en naar buiten. In het verbeeldingsproces roepen we onze ervaringen op, we verwerken ze en antwoorden met nieuwe beelden. Dat kan wel eens schrikken zijn: leeft dat in mij? Toch mag je jezelf aanvaarden met alle voorstellingen die je bij je draagt. God draagt jou. Hij heeft geen probleem met al jouw verwrongen beelden die uit moeite en pijn zijn ontstaan. Wel wil hij jouw symbolisch universum transformeren en zuiveren en steeds meer van Jezus doordrenken. Niet dat onze verbeelding daarmee eenheidsworst wordt: het blijven onze eigen ervaringen die we in onze eigen vorm opslaan en die we op onze eigen unieke manier tot uitdrukking brengen. Maar ze ademen steeds meer een andere geest (Geest) uit. Ze openen nieuwe vergezichten, leveren andere tonen, andere kleuren, andere woorden op. Ze maken iets onverwachts los bij onszelf en mogelijk ook bij anderen. Je komt inderdaad op plaatsen waar je nooit van had durven dromen, totdat je ging dromen. God houdt van mensen die durven dromen. Sterker nog: hij wil onze dromen inspireren en waar maken. Hij weet dat onze verbeeldingskracht een machtig wapen is.
Verwondering verbeeld
Creatieve mensen kunnen met verwondering en verbazing naar de wereld kijken. Zij stellen vragen waar anderen de boel voor zoete koek aannemen. Zij zien wat anderen zien – maar ook wat anderen niet zien. In dat open contact met de werkelijkheid komt de verbeelding op gang. Creatievelingen hebben het vermogen hun verbeelding in te schakelen en anderen mee te nemen in de wereld van ideeën en visioenen. Ze zien al snel iets voor zich. Het lijkt erop dat hun zintuigen extra gevoelig zijn. Ze ruiken, lezen of horen iets en de plaatjes komen vanzelf tevoorschijn. De beelden buitelen over elkaar. Hun fantasie schept nieuwe beelden die de werkelijkheid verrijken, verduidelijken en verdiepen. Een kunstwerk verwerkt de werkelijkheid dan ook zoals die is, maar verwijst ook naar de werkelijkheid zoals die zou kunnen zijn.
En dat is nou precies wat God doet met zijn woord. De bijbel is een gecomprimeerde wereld in de wereld. Een samengebalde werkelijkheid. Dat lijkt een beperking, maar wie de bijbel binnenstap ontdekt daarin Gods wereld, die verder reikt dan onze kennis van de werkelijkheid en meer omvat dan ons wereldbeeld. Er is geen boek dat verder teruggaat in de geschiedenis en geen boek dat verder de toekomst in kijkt. Hij is relevant voor elke tijd en elk leven. De bijbel torst de totale werkelijkheid; daarom staat er ook dat God alle dingen draagt door zijn woord.
Gods Geest brengt de bijbel tot leven via onze verbeelding. God nodigt ons uit om deze werkelijkheid van woord en Geest met verwondering en verbazing door te wandelen. Daarmee doet hij een beroep op ons inlevings- en voorstellingsvermogen. Het lezen maakt de verbeelding in ons los waarmee we oude voorstellingen in onze eigen wereld overnemen, die alle delen van ons leven raken. In feite kun je de bijbel niet lezen zonder je verbeelding aan te spreken. Je moet het voor je zien. Dat is niet zo moeilijk, want de bijbel is een beeldrijk boek. God koos ervoor om ons op die manier te benaderen; met woorden die ons voorstellingsvermogen prikkelen en ons dwingen om ons in te leven in de beelden die hij schetst. Zo heeft hij het gewild. Zo doet hij zijn werk. De bijbel lijkt geschiedenis uit ver vervlogen tijden, totdat Gods Geest ons inspireert en die oude woorden in verbinding brengt met concrete situaties uit ons eigen leven. Op dat moment wordt de verbeelding ingeschakeld om het woord levend te maken. Zo en op allerlei andere manieren werkt de verbeelding mee aan de verrijking en verdieping van ons bestaan.
Creativiteit in de praktijk
Creativiteit uit zich vaak op verschillende manieren. Heb je talent voor het één, dan ook voor het ander. Minder creatieve mensen kunnen daar soms stinkend jaloers op zijn. “Het is gemeen: jij kan alles,” hoor je ze dan zeggen. Ze beseffen niet dat veel uitingsvormen vanuit dezelfde eigenschappen ontstaan: fantasie, verbeeldingskracht, passie.
Ik vind het leuk om in verschillende disciplines te werken en te ontdekken hoe allerlei werkvormen mijn uitdrukkingsvaardigheid kunnen versterken. Omdat ik geen opleiding heb gehad, probeer ik een inhaalslag te maken om al die disciplines te onderbouwen met kennis. Ik lees me suf en praat met heel wat vrienden over hun professie. Wat ik daarvan opsteek, probeer ik dienstbaar te maken aan mijn levensopdracht.
In mijn werk zoek ik niet zozeer naar de kunstenaar in mezelf, maar meer naar degene die ik iets mag vertellen. Eerlijk gezegd noem ik mezelf niet graag kunstenaar, omdat daarbij vaak gedacht wordt aan zo’n egotripper die alleen maar leeft voor z’n kunst, terwijl ik denk dat de levenskunst van een christen zich juist uitstrekt naar de ander.
Het is geweldig dat je als creatief persoon andere mensen iets mee mag geven van het levensplezier, de schoonheid of ook de zorg en de weerstand die jij zelf ervaart. Met wat je doet geef je leven door, daar komt het eigenlijk op neer. Dat wordt met een bijbelse term ‘vruchtdragen’ genoemd. Volgens Jezus is iedereen door God uitgekozen om vrucht te dragen. God wil zijn kinderen alles geven wat daarvoor nodig is, want “de grootheid van de Vader zal zichtbaar worden wanneer jullie veel vrucht dragen.” Als vruchtdragen leven doorgeven is, dan stroomt het leven van creatieve mensen via creatieve uitingen naar buiten. Daarbij is het noodzakelijk om zorg te besteden aan de vraag hoe die uiting ‘landt’. Er moet een wisselwerking zijn tussen gever en ontvanger. Het gaat in creativiteit volgens mij dan ook om de dynamiek van een relatie. Je geeft zichtbaar gestalte aan de christelijke opdracht om de ander uitnemender te achten dan jezelf. Wat je geeft, helpt de ander op een of andere manier verder. Je bent het levende toonbeeld van Gods bedoeling. Een geur van Christus, zoals Paulus dat noemt. Daarmee mag je anderen stinkend jaloers maken.
Verlangen naar het volmaakte
Werkt het allemaal zo mooi en gemakkelijk? Je kunt ’t leven moeilijk een kunstwerk noemen. Het is meer een chaos. We leven een versnipperd leven. Toch schiep God de wereld als een eenheid. Alles was in balans, de hele schepping paste perfect in elkaar. De planten en bomen, de dieren, de mensen waren allemaal op elkaar betrokken in een relatie die elkaar ten goede kwam. De schepping had zin en was goed op zichzelf, omdat het een sluitend geheel was. Totdat de duivel, de diabolo die de waarheid verdraait, Gods werk kwam verpesten. Gods kunstwerk viel uit mekaar, alsof een fragmentatiebom alles in stukken deed spatten.
Nu leven we een verdeeld bestaan. Soms zijn we dit, dan weer dat, maar nooit zijn we echt tevreden met onszelf. Er zijn momenten dat je je letterlijk verscheurd voelt, en jij niet alleen. Dit verknipte leven keert dan ook steeds weer terug als thema in boeken, muziek, films en clips. Popsterren als Madonna en Michael Jackson spelen ermee door regelmatig van gedaante te verwisselen. Tegelijkertijd hoor je ook steeds weer geluiden van verlangen naar een ander leven. We dromen van een wereld waarin alles met elkaar samenhangt, alsof we nog weet hebben van dat oorspronkelijke kunstwerk, de wereld die God creëerde. En soms denken we dat we daar iets van ervaren, als we die eenheid beleven in een spel of bijeenkomst waarin iedereen even op hetzelfde gericht is. Dan was het publiek ‘één en al oor’ of werd er gezongen ‘als uit één mond’. In dat geconcentreerde moment ervaren we dat het leven zinvol is. Dat duurt echter maar kort, dan slaat de verdeeldheid weer toe. Uiteindelijk vallen alle dingen uiteen; zelfs ons eigen haar weten we niet bij elkaar te houden. En zo zullen we ook eindigen. De grootste versnipperaar is de dood, waar we vervallen tot stofdeeltjes. Toch is de schepper niet uitgerangeerd. Sterker nog, zijn scheppingskracht blijkt uit het wonder dat hij uit de dood nieuw leven schept. Hij herstelt wat wij kapot gemaakt hebben. God wil verzoening en eenheid bewerken, te beginnen in onszelf. “Ook al gaat ons uiterlijk bestaan verloren, ons innerlijk bestaan wordt van dag tot dag vernieuwd” (2 Korintiërs 4 vers 16). God de kunstenaar wil een kunstwerk van ons leven maken. Zijn scheppingswerk begint als wij het gebed bidden uit Psalm 86 vers 11: “Verenig mijn hart om uw naam te vrezen.”
Creatieve communicatie
Ik zie mensen die van de maaltijd een feest maken. Andere mensen die uit elk instrument geluid weten te halen, thuis, onder elkaar. Weer anderen maken een tekening, een krabbeltje, een kaart, bedoeld voor een bekende. Ik zie mensen die elkaar uitnodigen in een tuin die herschapen is in een lust voor het oog en een weldaad voor de neus. Anderen leggen in woorden een bemoediging vast. Sommigen kleden zich wonderlijk kleurrijk en lokken daarmee een glimlach uit. Anderen spelen de sterren van de hemel, zodat iedereen eropaf komt. Op het podium van de kerkgemeenschap bloeien allerlei talenten op. En kijk: een volwassen man knielt bij een groepje kinderen en speelt mee. Meerdere volwassenen volgen. De gemeenschap wordt kleurrijk. De troost die circuleert verwarmt. Het plezier werkt aanstekelijk. Vertel me, is dit te mooi om waar te zijn? Heb ik Gods woord niet goed begrepen?
Mensen werden geschapen om te scheppen. Genesis vertelt ons dat dit Gods plan was. En we kunnen weten dat dankzij Jezus Christus dit plan van God weer in beeld is gekomen. Hij gaat ons voor in het leven dat God met ons bedoelde. Zijn vitaliteit en scheppingskracht zijn beschikbaar: Hij brengt de verbeelding in beweging en schenkt ons de vernieuwende werking van zijn Geest. Dus: als wij naar het beeld van God geschapen zijn en we staan in contact met de schepper, dan moet er toch een heleboel creativiteit in ons vrij komen. Als God ons herstelt, dan zullen de sporen van onze persoonlijkheid – liefde, gevoeligheid, communicatie – sterker aangezet worden in creatieve uitdrukkingsvaardigheid. Onze geremdheid om met onze unieke expressie voor de dag te komen zal vanuit de schuilplaats van de Allerhoogste tot een minimum gereduceerd worden. De fantasie wordt bevrijd. We boren een bron aan waaruit creativiteit kan blijven stromen. Die zal ons dagelijks leven verrijken en onze omgang met allerlei soorten mensen verdiepen.
Zie je het voor je? Nee. Je ziet weinig creativiteit onder christenen, weinig kleur, weinig spontaniteit, weinig levensvreugde. Alsof ze niet durven dromen. Alsof het kiezen hen zwaar valt. Alsof ze vast zitten aan – tja, waaraan? Daarom bid ik dit gebed: “O God, Schepper van hemel en aarde, maak ons los en stel ons in de ruimte die uw Geest ons geeft om creatief te zijn, creatief en vrij als uw zoon, de mens Jezus Christus.” Dat bid ik voor iedereen die dit leest. En voor mezelf niet anders: “Ja, vol van uw Geest!”
Willem de Vink
