Henk Helmantel – Stilleven Avondmaal
De herinnering die ons innerlijk voedt
Henk Helmantel is vermaard om zijn stillevens. Die stralen in compositie en kleur een evenwicht uit waar zelfs de oude meesters een puntje aan kunnen zuigen. Zijn sublieme stofuitdrukking roept de suggestie op dat je de voorwerpen met je ogen kunt strelen. De lichtval laat de opstelling stralen. Elk van zijn stillevens roept een adembenemende visuele ervaring op.
Helmantel zegt er zelf over: ‘Een goed schilderij bestaat voor mij uit harmonie, een goeie ritmiek, een mooie sfeer en een boeiende kleurverdeling. Er wordt daarmee een wereld opgeroepen waarbij je oog niet alleen de zaken constateert die erop voorkomen, maar waarbij ook je fantasie wordt geprikkeld.’
Eigenlijk schildert de kunstenaar telkens opnieuw de tijd. We zien op zijn schilderijen oude voorwerpen uitgebeeld waar de tijd langdurig invloed op heeft uitgeoefend. Ook de plek in Groningen waar Helmantel woont, werkt en exposeert heeft die eeuwenoude uitstraling. Hij heeft alles eigenhandig opgebouwd met oude stenen en andere antieke bouwmaterialen die hij uit de provincie verzamelde. ‘Ik zeg wel eens, dingen die iets meegemaakt hebben worden alleen maar mooier,’ vertelt hij erover.
De tijd stilgezet is misschien wel het belangrijkste kenmerk van een stilleven. Daarmee bereikt de schilder een gesloten, tijdloos beeld. Maar op het stilleven dat we hier zien wordt de tijd juist opengebroken door een uitnodiging aan ons om te reageren. We zien brood in een schaal, maar ook ernaast, alsof het aan ons vraagt om het op te pakken. Daarachter staat de wijn klaar, opgeslagen in een karaf. Beide ingrediënten bieden zich aan, maar waarvoor?
Opzij van de genoemde voorwerpen ligt een eeuwenoude Bijbel. Hij is dichtgeslagen, we zullen hem moeten openen om het geheim van de voorstelling te kunnen ontsluiten. Ik stel voor dat we bladeren naar de aantekeningen van Paulus daarover. We kijken mee met de eerste volgelingen van Jezus hoe Hij brood en wijn doorgeeft. ‘Blijf aan Mij denken,’ horen we Jezus zeggen, ’telkens als je het brood breekt en de beker drinkt.’ Houd je herinnering aan Mij levend, bedoelt Hij. Doe dat met brood en wijn. Want, zegt Hij, in het brood mag je mijn lichaam zien, voor jou gegeven, in de wijn mijn bloed, voor jou vergoten. Met andere woorden: laat het binnenkomen. Keer met dat brood en die wijn naar binnen, om de herinnering aan Mij in je op te slaan. Neem, eet en drink. Doe dat vaak, het is goed voor je lichaam en goed voor je ziel. Je lichaam mag het zich herinneren, mag zich Mij herinneren, Jezus. Het Woord mag vlees worden, zegt Johannes als hij zijn evangelie begint.
Jezus kwam als de Zoon van God onze tijd binnen. Er was een begin en een einde aan zijn optreden. Een korte tijd was genoeg om te laten zien waarvoor Hij kwam en waarom we Hem terug zullen zien. Jezus liet ons brood en wijn na om de tussentijd te overbruggen. Hij zegt: ‘Eet en drink, tot de tijd dat we dit weer samen zullen doen, in Gods koninkrijk’.
De tijd vliegt, zeggen we, alles verandert razendsnel. Alles vervliegt ook, zelfs onze herinneringen, maar wat binnenin ons bevestigd wordt met brood en wijn blijft. Het verbindt ons met het verleden waarin Jezus alles heeft volbracht en de toekomst waarin we zullen delen in alles wat Jezus volbracht. Met dit eten van brood en wijn voeden we het besef dat ons lichaam de onveranderlijke aanwezigheid van Jezus met zich meedraagt. Daarin speelt de tijd geen rol meer.
Diep vanbinnen weten we dat we er voor altijd mogen zijn, bevestigd in Jezus’ liefde, die eeuwig blijft bestaan. Het is deze onvergankelijke liefde die ons wordt aangereikt vanaf dit stilleven van Henk Helmantel.
Henk Helmantel (1945, kunstenaar van het jaar 2011): Stilleven avondmaal, in 2018 geschilderd ter gelegenheid van 400 jaar Dordtse Synode, met een afbeelding van de ‘schoorsteenbijbel’ uit 1535, olieverf op masonite paneel, 93 x 132 cm, privébezit.
Doorlezen: 1 Korintiërs 11:23-26; Matteüs 26:26-29; Johannes 1:14; 1 Korintiërs 13:8a; 2 Korintiërs 4:16-18.
Willem de Vink
