Lucas Cranach – Vrouw betrapt op overspel
Heeft niemand je veroordeeld?
Lucas Cranach kwam uit een geslacht van schilders en ook zijn zonen werden schilder. Hij was naast kunstenaar apotheker. Ook had hij een drukkerij en een papierhandel en was hij enkele jaren burgemeester van Wittenberg. Hij was bevriend met Marten Luther, die aan de pas geopende universiteit in zijn stad lesgaf. De schilder portretteerde de kerkhervormer meerdere keren. Hij schilderde naast bijbelse taferelen ook slanke naakten voor het hof en tedere, heel precieze portretten.
Hier zien we een groep mannen opdringerig rondom Jezus staan. Er gaat dreiging van hen uit. Ze hebben een vrouw bij Jezus gebracht die betrapt was op overspel. Haar vrijgevochten gedrag heeft de schilder zichtbaar gemaakt door een borst uit haar strakke jurk te laten puilen. De strenge man in zijn harnas die haar in bedwang houdt contrasteert daar opzichtig mee. Het is een bont gezelschap. Je ziet hoe de mannen smullen van het voorval en met gemene blikken hun beschuldigingen uiten. Zegt de wet van Mozes niet dat deze vrouw moet worden gestenigd?
Jezus bevindt zich in een benarde positie, al is daar in zijn houding niets van te merken. Spreekt Hij de vrouw vrij, dan legitimeert Hij overspel. Veroordeelt Hij haar, dan is Hij zijn reputatie van genadeprediker kwijt. Maar Jezus gaat niet in op de vraag van de mannen ‘Wat vindt U?’ In plaats daarvan zet Hij hen voor de spiegel. Hij zegt: ‘Wie van jullie zonder zonde is, laat die de eerste steen werpen.’ Precies dat moment, waarop Jezus deze woorden uitspreekt, heeft de schilder weergegeven. Blijven we het verhaal uit het evangelie van Johannes volgen, dan lezen we dat de mannen de confrontatie met hun eigen zonden niet aan kunnen. Ze druipen één voor één af. Van de oudste tot de jongste, voegt Johannes er in zijn verslag fijntjes aan toe. Want hoe ouder de man, hoe beter hij weet dat hij zijn overspelige blik op vrouwen onmogelijk kan overwinnen.
Als alle beschuldigers vertrokken zijn, richt Jezus het woord tot de vrouw. ‘Heeft niemand je veroordeeld?’ vraagt Hij. Het is de meest wonderlijke vraag die aan iemand gesteld kan worden. Wij lijden allemaal aan de meningen van anderen, aan de kritiek, de woorden die verkeerd vallen, de oordelen. Niets doet zoveel pijn als door mensen veroordeeld te worden. Het idee dat we er niet mogen zijn doet ons ineenkrimpen van angst, of uiteenbarsten in woede, of het knaagt aan ons als een worm in hout.
En nu vraagt Jezus: ‘Heeft niemand je veroordeeld?’ Het is de vraag die ons brengt bij de kern van alles wat Hij ons wil geven. Als Hij ons genade aanbiedt, als Hij voor ons opkomt, als Hij ons niet veroordeelt, wat blijft er dan nog over van het oordeel van anderen?
‘Heeft niemand je veroordeeld?’ Het is een vraag die deze vrouw doet opveren. Als ze Jezus in de ogen kijkt, kan ze maar één antwoord geven: ‘Niemand, Heer.’
Hier in deze anekdote zit alles verborgen wat het optreden van Jezus zo bijzonder maakt. Het probleem dat iedereen en elke samenleving in zijn greep houdt wordt in deze kleine geschiedenis blootgelegd: dat we elkaar voortdurend veroordelen. Maar dan komt Jezus om die neiging aan te pakken. Hij is de enige die zo goed is dat Hij iedereen zou kunnen veroordelen, maar Hij doet het niet. ‘Ook Ik veroordeel je niet,’ zegt Hij. En Hij stuurt de vrouw als een ander mens naar huis.
Er is in Jezus geen veroordeling – dat is het evangelie, het goede nieuws dat ons persoonlijk en onze samenleving geneest. Lucas Cranach brengt die boodschap tot uitdrukking met de zachtmoedige blik die hij de Meester op zijn schilderij heeft gegeven. Zien we dat, dan weten we dat Hij zich straks niet alleen naar die vrouw, maar ook naar ons toe zal keren. Hij zal ons met dezelfde blik aankijken, om ook ons die belangrijke vraag te stellen. Wat zullen we Hem dan antwoorden?
Lucas Cranach de Oudere (1472-1553), Jezus en de overspelige vrouw, rond 1532, olieverf op paneel, 82 x 121 cm, Museum voor Schone Kunsten, Boedapest.
Doorlezen: Johannes 8:1-12; Romeinen 6:11, 7:6, 8:1, 31-39.
Willem de Vink
