Lucien Freud – Vrouw met gesloten ogen
Weten dat je bestaat
Lucien Freud is de schilder van het naakt, het naakte lichaam, het vlees. Niet erotisch, maar niets verhullend rauw realistisch schilderde hij zijn naaktmodellen, zodat we ons zouden verwonderen over het meest menselijke, die vier vierkante meter huid, die niet alleen ons lichaam draagt, maar ook onze persoonlijke geschiedenis.
Freud observeerde als een bioloog. Schaamteloos legde de kleinzoon van de beroemde Oostenrijkse psychoanalyticus vast wat hij zag. Onafgebroken was hij bezig om met brede penseelstreken in dikke lagen verf de directheid van zijn werk te versterken. Daarbij dienden allerlei soorten mensen als model: zwervers, misdadigers, zijn eigen kinderen, maar ook Queen Elizabeth. En dan is daar ineens dit portret, intiem en afgesloten. De Britse schilder was 80 toen hij het schilderde, tien jaar later werd het uit de Rotterdamse Kunsthal geroofd.
De vrouw die we hier zien is terminaal ziek. Je kunt je voorstellen dat ze haar ogen sluit voor de wereld om zich heen om bij zichzelf te komen. Het is mogelijk dat ze begrepen heeft dat wereldse wijsheid haar niets kan vertellen over de betekenis van het leven. Het vertelt haar hooguit iets over wat buiten haarzelf ligt. Maar wie is ze zelf en waarom leeft ze? Er is moed voor nodig om onszelf deze vragen te stellen. Zal het antwoord onbevredigend zijn omdat we een oordeel over onszelf moeten vellen? Worden we op een dwaalspoor gebracht tot er niets van betekenis overblijft? Of zal er diep vanbinnen een antwoord klinken op onze vragen?
Misschien horen we Jezus spreken als we onze ogen sluiten. Hijzelf weet als geen ander wie Hij is, misschien kan Hij ons verder helpen. Met zijn opmerkelijke ‘Ik ben’ uitspraken zet Hij zichzelf nadrukkelijk neer als degene die ons kan laten zien wat het menselijk bestaan te betekenen heeft. ‘Ik ben de waarheid,’ zegt Hij, omdat Hij in staat is om zichzelf in zijn volle bestaan te tonen. ‘Ik ben de weg,’ omdat Hij laat zien hoe we het leven kunnen ondergaan. ‘Ik ben het leven,’ omdat Hij zonder tussenkomst van iets of iemand anders en ook vóór elk streven weet dat Hij is wie Hij is, wie Hij was en wie Hij zal zijn.
Jezus laat zien wat in het leven van alledag verborgen en vergeten wordt, namelijk dat we vóór alles bestaan. Het gaat Hem er niet in de eerste plaats om hoe je leven moet, maar veel meer wat het leven inhoudt. ‘Ik ben het Woord,’ zegt Hij, het woord dat aan alles voorafgaat. Het is wat God over ons zegt en wat Jezus als geen ander opgevangen en doorgegeven heeft. Het Woord van God dat van Zichzelf zegt: ‘Ik ben’ zegt daarmee ook dat wij er mogen zijn. Die bevestiging kunnen we opvangen in ons hart, het orgaan dat zich het liefst richt op een stem. ‘Zijn Geest getuigt met onze Geest dat we Gods kinderen zijn.’
Leven is in je bestaan bevestigd worden als een geliefd kind van God. Er van doordrongen zijn dat je zo kostbaar bent dat je de eeuwigheid door zult bestaan, omdat God jou gewild heeft. Het gaat erom dat je dat woord dat over jouw bestaan is uitgesproken als een diep weten kent. ‘Dit nu is het eeuwige leven,’ zegt Jezus tegen zijn hemelse Vader over ons, ‘dat zij U kennen en Hem die U gezonden hebt.’
Wie ben ik? Waarom leef ik? Het antwoord is een geheim dat we alleen diep binnenin onszelf vinden, daar waar ons bestaan bevestigd wordt. ‘Ons leven is in Christus verborgen in God,’ zegt Paulus. Daarom ervaart het leven zichzelf met gesloten ogen. We ondergaan het vóór elke redenering en vóór elke conclusie. Ons lichaam is ons gegeven om dat besef te dragen. Dat zie ik terug bij deze moedige vrouw, die haar ogen durft te sluiten om bij haar hart te komen. Misschien kunnen we dit schilderij het beste zien als we zelf onze ogen sluiten.
Lucien Freud (1922-2011), Vrouw met gesloten ogen, 2002, olieverf op doek, 30,5 x 20,3 cm, privécollectie.
Doorlezen: Johannes 1:1-4; Johannes 14:6-7; Romeinen 8:15-16; Johannes 17:1-3; Kolossenzen 3:1-4.
Willem de Vink
