73 Hoe kan ik vergeven?

Vergeven is een geweldige kracht. Het kost niets, maar levert des te meer op. Vergeven neemt pijn en moeite weg en duwt ons een hoopvolle toekomst in. Maar waarom is vergeven dan toch vaak zo moeilijk? Ik ben er noodgedwongen al jong mee aan de slag gegaan. En het blijft me bezighouden, omdat leven vanuit vergeving een stevige basis onder elke relatie legt. Hieronder ga ik dieper in op de kracht van vergeven, in de hoop dat je hart ervoor opengaat. (Leestijd 14 minuten)

Laten we het om te beginnen hebben over de kwetsbaarheid van relaties. Ze zijn lang niet altijd veilig. Mensen kunnen elkaar veel leed aandoen.

Soms trekt de pijn die je hebt opgelopen een diep spoor in je leven. Dat kan leiden tot boosheid en allerlei wraakgevoelens, die je als een last met je meedraagt. In andere gevallen voel je je schuldig omdat je zelf leed veroorzaakt hebt. Ook dat kan een last zijn die nauwelijks te dragen is. We kunnen die last verzwijgen, verdoven of met geweld naar buiten brengen, maar zo komen we er niet vanaf. We blijven met onze pijn, boosheid en schuldgevoelens rondlopen.

De spiraal doorbreken
Slachtoffers en daders kom je op allerlei niveau’s tegen. Gezinsleden liggen met elkaar overhoop, maar ook hele volksstammen. We hoeven daarbij niet direct aan volken ver weg te denken, want ook dichterbij huis houden heel wat Nederlanders hun wrok tegenover elkaar in stand. Waarom? Misschien denken we dat we er recht op hebben de ander terug te pakken als die ons iets heeft misdaan. De rekening moet vereffend worden.

Wraak nemen lijkt doodnormaal. Ik-zal-het-je-betaald-zetten! Maar ja… als de ander er net zo over denkt, blijven we met z’n allen om ons heen slaan. De wraakoefeningen gaan door, en door, en door – van generatie op generatie. Veel boosheid wordt doorgegeven van vader op zoon. Veel schuld ook. En schaamte. En angst. Het lijkt alsof we ertoe veroordeeld zijn. Maar er is een manier om deze spiraal van veroordeling een halt toe te roepen. Door te vergeven.

Wat is vergeven?
Vergeven is de ander de schuld niet toerekenen. Je zou het hem of haar betaald kunnen zetten – maar je doet het niet. De vuist die je gebald hield, open je tot een hand die zich naar de ander uitstrekt. Alleen zo ontsnap je uit de repeterende trend van wraakgevoelens, onverschilligheid en chaos, en krijg je weer zicht op een opgeruimd en zinvol leven.

Maar hoe doe je dat? Hoe vergeef je wat de ander je heeft aangedaan? En hoe ontvang je vergeving, als je de ander iets hebt aangedaan?

Vergeven is een uitwisseling tussen slachtoffers en daders. Maar hoe komt die op gang?
Vaak wordt er gedacht dat de dader om vergeving moet vragen, voordat het slachtoffer hem of haar kan vergeven. Maar dat is een misvatting. Vergeving vragen lost lang niet altijd iets op. De dader kan zijn wangedrag erkennen, maar hij mag niet verwachten dat zijn slachtoffer hem dan ook maar gelijk vergeeft. Die heeft daar zijn tijd voor nodig, het proces om zijn pijnlijke gevoelens onder ogen te komen en vrijwillig te beslissen wat hij daarmee doet. Vergeving kan de dader niet afdwingen door vergeving te vragen, maar moet hem geschonken worden. Wel kan de dader met het erkennen van schuld en het tonen van berouw het proces van vergeving bij het slachtoffer op gang helpen.

Aan de andere kant is het ook mogelijk dat het slachtoffer de dader vergeving schenkt, zonder dat die schuld erkent. Vergeven kan namelijk ook een eenzijdige actie zijn. Of de ander je vergeving accepteert of niet maakt eigenlijk niet eens zoveel uit. Het effect is in beide gevallen dat jij bevrijd wordt van je last.

De weg van vergeving
Hoe kom je los uit je pijn, je boosheid, de verwarring door wat je is aangedaan? Om dat te begrijpen moeten we kijken hoe vergeving schenken werkt. Om te beginnen moeten we erkennen dat het helemaal niet zo gemakkelijk is en allerminst vanzelfsprekend om te vergeven. Je moet naar boven halen wat er met je is gebeurd. Waarom die pijn? Die boosheid? Dat verdriet? Wat is je eigenlijk aangedaan? En hoe reageerde je daarop? Wat heb je weggestopt, waar loop je mee rond?

Je moet niet alleen je pijn onderkennen, maar ook de gevolgen ervan. Dat is moeilijk, want die pijn wil je niet nog eens ervaren. Maar om het probleem los te kunnen laten, moet je hem eerst vastpakken. Je moet de ellende onder ogen zien, inclusief de ellendeling die je dit heeft aangedaan, maar ook jezelf. En om het nog ingewikkelder te maken: soms moet je een stapje terugdoen en eerst jezelf vergeven. Het kan zomaar zijn dat je boos bent op jezelf en je jezelf verwijt dat dit je is overkomen. Dan moet je eerst erkennen dat dit zo is en daar in het reine mee komen. Daarna kun je zo ver komen dat je de ander vergeeft.

Tot het besluit komen om de weg van vergeving te gaan is een moeizaam en pijnlijk proces, waarin je diep in jezelf moet doordringen. Je zult niet alleen jezelf onder ogen moeten komen, maar ook de dader. Het zal tot een ontmoeting moeten komen, wil het proces van vergeving een serieuze kans van slagen hebben.

Alles komt aan het licht
We zullen de diepe ernst van alles wat we deden en hebben meegemaakt onder ogen moeten zien. Dat gaat soms tegen onze gevoelens en gedachten in. Kwaad heeft de neiging zich te verbergen.We kunnen proberen weg te stoppen wat we hebben ondergaan of hebben aangericht. Maar we dragen de ellende met ons mee in de vorm van pijn, boosheid en wraakgevoelens, of ook van schuldgevoelens, schaamte en angst – en vroeg of laat komt het tevoorschijn. Op het laatst omdat God het aan het licht brengt. ‘Geen schepsel is voor God verborgen,’ staat er in Hebreeën 4 vers 13. Maar we kunnen er beter nu al werk van maken, zodat het kwaad zich niet tegen ons keert, maar onze ervaringen zich ten goede kunnen keren. Schuld bekennen en vergeven kunnen daarbij helpen.

Sommige mensen denken dat het bij vergeven ook direct vergeten is. Maar dat is een misvatting. Het is vergeven en verwerken. De herinnering blijft, maar kan van zijn pijn ontdaan worden. De wond kan geheeld worden. Je blijft getekend, maar dat kan juist een mooi mens van je maken.

Ik weet dat uit eigen ervaring en schreef daar zelfs een heel boek over met dezelfde titel: ‘Getekend’. In deze autobiografie vertel ik hoe de relatie met mijn vader (die gewelddadig was en van mijn moeder scheidde toen ik twaalf was) uiteindelijk uitmondt in vergeving. En dat veranderde veel! Vanaf dat moment hoefde ik mijn boosheid over het leed dat hij aanrichtte niet meer op hem te richten, of mezelf geweld aan te doen door het te op te kroppen, maar kon ik tot rust komen. Ik kon mijn vader met andere ogen bekijken en mezelf eigenlijk ook. Ik leef nu niet meer in reactie op wat hij mij aandeed, maar heb door te vergeven de macht gekregen over mijn lot. Ik ben verlost van druk en woede. Dat voelt goed!

Vergeven bevrijdt
Vergeven is ver-geven: de ander niet geven wat hij volgens jou verdient. Je boosheid laten varen en de ander zonder wrok onder ogen komen. Wraakgevoelens worden opgeruimd, zodat de lucht kan opklaren. Dat kan fijn zijn voor de ander, maar is vooral goed voor jezelf. Want er gebeurt iets verrassends, iets extra’s. Terwijl je de ander vergeving schenkt, ontvang je zelf het grootste geschenk: bevrijding. Zo werkt genade. Genade is een onverdiend geschenk geven. Vergeven is dan ook genade in werking zetten. De ander heeft het misschien niet verdiend, maar je geeft je vergeving toch, vrijwillig. Op het moment dat je vergeeft, doorbreek je niet alleen de negatieve spiraal van veroordeling, maar breng je ook een positief effect op gang. Je voelt je bevrijdt, zodat je op kunt bloeien. Zelfs de negatieve ervaringen die je hebt meegemaakt kunnen ten goede gebruikt worden.

Toen ik mijn vader had vergeven, kon ik een goede vader voor mijn eigen kinderen worden. En ik kon anderen gaan helpen die net zo’n negatieve ervaring hadden gehad als ik.

Voor het slachtoffer is vergeving schenken dus bevrijd worden van een negatieve ervaring. Je kunt weer verder, zonder dat je in pijn en boosheid vast blijft zitten aan de ander. Voor de dader is vergeving ontvangen echter maar de helft van het verhaal. Hij (of zij) hoeft niet meer te vrezen voor de veroordeling van de ander, maar zal wel de consequenties van zijn eigen daden moeten aanvaarden. Hij zal de schade die hij aanrichtte moeten erkennen en moeten opruimen. Want ook na vergeven te zijn blijft dit principe van kracht: ‘Wat een mens zaait, zal hij oogsten.’ (Galaten 6:7)

Vergeven is een daad van genade
Het is belangrijk om te zien dat vergeven een daad van genade is. Het is ook nuttig om te zien waarom mensen daar soms zoveel moeite mee hebben. Sommige mensen leven met een juridisch wereldbeeld. Ze hanteren de wet in hun hoofd, in plaats van genade toe te laten in hun hart. Dat heeft effect op hun visie op vergeving. Hoor maar wat ze zeggen: ‘Ik zal het hem betaald zetten!’ ‘Eerst moet de ander zijn verdiende loon krijgen.’ ‘Ik ben niemand vergeving verschuldigd.’ ‘Eerst moet de ander bewijzen dat hij spijt heeft.’

Betaald zetten, verdiende loon, schuld, bewijs – het is allemaal oordeelstaal. Genadetaal zegt: ‘Ik vergeef je vrijwillig, om niet.’

Paulus haalt in Romeinen 4 vers 6 en 7 Psalm 32 vers 1 aan. Hij verbindt Gods vrijwillige keus om ons te rechtvaardigen (goed te keuren) met Gods vergeving. Hij schrijft: David prijst de mens gelukkig die door God rechtvaardig wordt verklaard zonder dat hij enige verdienste heeft. Gelukkig is de mens wiens onrecht is vergeven, wiens zonden bedekt zijn. Gelukkig is de mens wiens zonden de Heer niet telt. Met andere woorden: je bent goed in Gods ogen, niet omdat je het altijd zo goed doet, maar omdat Hij je zonden vergeven heeft. Dat is genade!

Vergeef jezelf
Vergeving begint altijd bij jezelf. Heb je jezelf wel vergeven? Ik was bang dat ik op mijn vader zou lijken en werd juist daardoor met schuld, schaamte en angst opgezadeld. Dat was misschien een familieding, maar we zijn als mensen allemaal met elkaar verbonden. We zijn ook niet zoveel anders dan anderen. We zijn allemaal mensen die op elkaar lijken, met dezelfde neigingen.
Kijken we naar wat de ander ons heeft aangedaan, dan kijken we in de spiegel naar onszelf. Omdat we allemaal hetzelfde hadden kunnen doen wat de ander ons aandeed, leven we allemaal met dezelfde schuld, schaamte en angst.

Slachtoffers zijn net zo goed daders en daders net zo goed slachtoffers. Alleen vergeving maakt ons los uit die verwarring. Vergeef je de ander, dan vergeef je ook jezelf.

Toen ik mijn vader vergaf, op wie ik zoveel leek, kon ik ook in het reine komen met mezelf. Ik had me verzoend met mezelf. Ik leek op hem, en dat had ik geaccepteerd. Ik was niet meer boos op hem en dus ook niet meer op mezelf. Ik hoefde niet meer te worstelen met mezelf, zodat ik vrij kon zijn om de eigenschappen die ik van hem had ten goede te gebruiken. Ook in relaties.

Vergeving en verzoening
Vergeving kan een relatie redden. Want na vergeving is verzoening mogelijk. Je rekent de ander het kwaad niet langer toe (je vergeeft elkaar). Daarop kan een relatie zich herstellen (je verzoent je met elkaar). Verzoening is vaak een langdurig proces, waarin de wil om elkaar te aanvaarden de drijfveer is en vergeving het middel om zo ver te komen. Stond je eerst tegenover elkaar, nu kun je weer samen verder.
Het is echter niet gezegd dat vergeving altijd verzoening uitwerkt. Soms is het onmogelijk om weer een normale relatie op te bouwen. Dat kan zijn als de persoon in kwestie je teveel leed heeft aangedaan om hem nog in je nabijheid te kunnen verdragen. Vergeving is in dat geval het uiterste wat je kunt bereiken. Je hoeft dan geen vrienden te worden.

En als iemand al is overleden? Ook dan is het mogelijk om het beeld wat je van die persoon had bij te stellen door hem of haar te vergeven en vervolgens de bevrijdende werking ervan te ervaren. Want vergeving ontlast het verleden en geeft hoop voor de toekomst. Je bent vrij om verder te gaan!

Boek vol vergeving
Wij mogen ons laten inspireren door God om anderen te vergeven. Want de manier waarop God met mensen omgaat wordt door vergeving bepaald. Is het beeld van het Lam van God niet bij uitstek het beeld van Gods vergeving? ‘Daar is het Lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt!’ riep Johannes toen hij naar Jezus wees (Johannes 1:29). Dat Lam is te vinden in het midden van Gods troon, lezen we (Openbaring 5:6). God regeert vanuit vergeving!

Mag ik hier even een kleine bijbelstudie geven waar ik zelf erg enthousiast van word? Dat God ons wil vergeven werd door de profeten al benadrukt en is in Jezus een definitief feit geworden. Lees maar mee. God verwijdert onze overtredingen zo ver van ons als het oosten van het westen is (Psalm 103:12). Hij werpt onze zonden in de diepste zee (Micha 7:19). Hij herinnert zich onze zonden niet meer (Jesaja 25:25, Jeremia 31:34). We weten dat dit zo is door naar Jezus te kijken. Heel zijn aardse leven was erop gericht om Gods vergeving tot uitdrukking te brengen. Omdat Jezus mensen vergaf, kon Hij ze bevrijden en genezen (Marcus 2:5-11). Ook de betekenis van het kruis waaraan Hij stierf draait om vergeving. ‘Vader, vergeef hun,’ bad Hij (Lucas 23:34) – en dat gebed werd door de Vader daar ter plekke verhoord. God heeft onze zonden vergeven! (Handelingen 10:43, 2 Korintiërs 5:21, 1 Johannes 2:12, enz.).
Niet alleen dit gebed, maar alle gebeden van Jezus zijn aan het kruis verhoord. Ook het gebed dat Hij eerder aan zijn volgelingen leerde in het ‘Onze Vader’: ‘Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ (Matteüs 6:12)

Omdat God ons onze schulden vergeven heeft, kunnen we anderen vergeven. Dat haalt ons uit de negatieve spiraal waar ik eerder over schreef.

Daarom schrijft Paulus: Laat alle wrok en drift en boosheid varen, alle geschreeuw en gevloek, en alle kwaadaardigheid. Wees goed voor elkaar en vol medeleven; vergeef elkaar, zoals God u in Christus vergeven heeft. (Efeziërs 4:32)

Vergeving werkt
God heeft ons in Jezus geplaatst, in zijn definitieve vergeving. Wie dat op zich laat inwerken, krijgt een totaal nieuwe kijk op relaties, die op den duur zijn sporen nalaat. Wie zelf vergeving van God ontvangt en dat in een intieme relatie met Hem doorleeft, leert ook anderen vergeven. Je ontdekt meer en meer de herstellende kracht van vergeving.

Allereerst doet vergeving jezelf goed. Je wordt bevrijd van de beknellende aanwezigheid van iemand op wie je boos bent omdat die je wat aandeed. Die persoon is niet langer het onzichtbare spook dat op je schouders drukt en je negatieve gedachten influistert. Je kunt opnieuw beginnen en moed vatten om relaties te herstellen en nieuwe relaties aan te gaan.

Daarnaast kan het de mensen om je heen goed doen. Natuurlijk degene die je hebt vergeven. Maar ook anderen. Je bent milder geworden en hebt aan diepgang gewonnen, omdat je samen met Jezus naar het diepste punt van je eigen motieven, gevoelens en behoeften bent afgedaald, om daaruit veranderd op te klimmen. God heeft je aangepakt en gereinigd en je als een nieuw mens aan jezelf teruggeven.

Ten derde kun je anderen helpen. Onze verwondingen tekenen onze identiteit. Wie we zijn, zijn we onder andere geworden door de pijn die we ondergingen. Is die pijn genezen en verwerkt door de heilzame invloed van vergeving, dan mogen we daarmee iets gaan betekenen voor anderen. Zoals Jezus, die de wonden liet zien die hem waren aangebracht. Het bracht Thomas tot de uitroep: ‘Mijn Here en mijn God!’ (Johannes 20:27-28)

Niets is zo bemoedigend dan te ontdekken dat God alles wil laten meewerken ten goede (Romeinen 8:28). Je leven krijgt zin en je krijgt zin in het leven als je ziet dat het herstel wat God in je leven aanbracht tot vrucht voor je omgeving wordt.

Voorbeelden van verandering
Mensen die gedreven werden door boosheid, kunnen dankzij vergeving veranderen in mensen die vrucht voortbrengen. De Bijbel geeft daar schitterende voorbeelden van.

Neem Jozef, die zijn broers vergaf. Het proces dat hij had doorgemaakt om zij negatieve ervaringen te verwerken, mondde erin uit dat hij hen als koning van Egypte kon redden van de hongersnood en een voortbestaan kon geven.

Mozes was een moordenaar, maar werd dankzij een ontmoeting met God een mens die voor zijn volk instond.

Of neem Paulus, een man die door haatgevoelens werd gedreven. Hij zou het die ‘mensen van de weg’ betaald zetten, die het waagden zijn godsdienst te veranderen. Zijn onvergevingsgezindheid dreef hem tot geweld. Totdat Jezus ingreep. Paulus ontving vergeving en kon op zijn beurt anderen vergeven. Na een proces van dertien jaar werd hij erop uitgestuurd om het evangelie van vergeving en verzoening naar Europa te brengen (Galaten 1:11-2:2).

Zie je in deze voorbeelden de kracht van vergeving? Het creëert in alle gevallen een hoopvolle toekomst!

Vergeven? Dan ook gezegend!
Geloven we dat God ons heeft vergeven, dan kunnen we ook geloven dat Hij ons zal zegenen. In een van de mooiste psalmen uit de Bijbel wordt beschreven wat vergeving op gang brengt.

Psalm 103 begint met de oproep om niet één van Gods weldaden te vergeten. Wat doet God dan het eerst? Hij vergeeft je alle schuld. En wat is het gevolg? Een geheeld leven, want Hij geneest al je kwalen. En een leven dat vrij is van angst en depressie, want Hij redt jouw leven van het graf. Je wordt een expert in vriendschappen, want Hij kroont je met trouw en liefde. Je knapt er van op en gaat ervan stralen, want Hij overlaadt je met schoonheid en geluk. Je blijft er jong bij, want jouw jeugd vernieuwt zich als een arend. En je nageslacht heeft er profijt van dat jij schoon schip hebt gemaakt, want Hij doet recht aan je kinderen en kleinkinderen.

Valt het je op? Het goede, gezegende, hoopvolle leven dat hier beschreven staat begon met vergeving!

Moeilijk: vergeven?
Oké, vergeven is dus nodig. Het is een geweldige levenskunst die jezelf en anderen enorm goed doet. Maar vergeven blijft moeilijk. Je denkt dat je jezelf voor de gek moet houden. Alsof het niet echt gebeurd zou zijn wat jou is aangedaan. Maar leven met haat is nog moeilijker. Het vreet jezelf op: je humeur, je zelfvertrouwen, je hoop op de toekomst. En je relaties.

Ja, vergeven is moeilijk. Het kost tijd om onder ogen te komen waar de pijn zit. Hoe diep die is. Wat er is aangericht. En het kost moed. Je moet eerlijk worden, je schaamte opzij zetten, voor de dag komen met wie je bent; ook met je boosheid en pijn. Maar overwin je jezelf, dan win je een opgeruimd leven.

Vergeven is niet alleen moeilijk. Eigenlijk is het onmogelijk. Als wij onze eigen rechter waren, zouden we er niet aan beginnen. We zouden de ander resoluut veroordelen. Tegelijkertijd zouden we onszelf hopeloos in de nesten werken, want iedereen is schuldig, wijzelf incluis. Maar de Bijbel leert dat God de Rechter is. Het oordeel berust bij Hem. En Hij schenkt vergeving.

Vergeven is moeilijk, maar niet onmogelijk. We staan er niet alleen voor. We kunnen het, omdat Gods Geest in ons woont. God helpt ons. Hij kent ons. Hij leeft met ons mee. Hij heeft in Jezus aangetoond dat Hij ons serieus neemt – zowel met onze schuld, als met onze pijn. En Hij doet er wat mee. Veilig, betrouwbaar, behulpzaam. Kijk maar naar Jezus. Hij vergeeft en herstelt, en Hij draagt ons naar de dag waarop Hij de prijs uitkeert van alles wat we hebben gedaan.

Je kunt het, vergeven! Vergeven is een gave. Gods gave. Omdat je die gave hebt ontvangen, kun je hem ook doorgeven. God reikt ons het vermogen aan om anderen te vergeven en daar een levenshouding van te maken. Moet je kijken hoe je daardoor opknapt!

Vergeven:

  • is het tegenovergestelde van straf en wraak uitoefenen;
  • is een daad van genade: het kost niets en levert alleen maar winst op;
  • is een vrijwillige, zelfstandige en onafhankelijke daad;
  • is niet iets goedpraten, wel iets goedmaken;
  • is een proces dat tijd mag kosten;
  • is je vuisten openen en de ander de hand reiken;
  • maakt je vrij uit negatieve ervaringen en haalt de druk van je leven;
  • ontlast het verleden en geeft hoop voor de toekomst;
  • is een levenshouding: je kiest ermee voor vrede en liefde;
  • is de weg die Jezus met je gaat.

Willem de Vink

Meer lezen?
• Bekijk mijn strip De kracht van genade.

• In mijn autobiografie Getekend beschrijf ik hoe ik mijn vader vergaf.

• In mijn boek Dit is liefde, Vincent laat ik zien hoe Jezus genade brengt in een gewelddadige wereld.

• In mijn boek Stripverhaal, wereldtaal zie je hoe mijn eerste strips vol staan met geweld en hoe ik daaruit kom.

Meer artikelen…