Anselm Kiefer – Aperiatur Terra
Het wonder van de wedergeboorte
Wat moet je als Duitse kunstenaar, vlak na de oorlog geboren? Waar geef je uitdrukking aan, met het beschamende verleden van je land en alles wat je volk aan ellende heeft doorgemaakt en aangericht? Voor Anselm Kiefer bestond er geen andere keus dan erin duiken en het herbeleven. Hij mengde zijn verf met as, zand, klei, metaal en stro en schilderde op enorme doeken zwartgeblakerde landschappen en verlaten bospaden met bloedsporen. De horizon verplaatste hij ver naar achteren, alsof er geen uitzicht overbleef. Want hoe zou je van vooruitgang kunnen dromen, na de holocaust? De kunstenaar trok zich terug en creëerde op zijn landgoed zo groot als zestig voetbalvelden een omgeving van gangen, grotten, muren, torens, ruïnes en misvormde installaties, en natuur in staat van ontbinding. Het was een poging om nog dieper door te dringen in de duisternis van het verleden. Kiefer werd er een van de grootste naoorlogse beeldend kunstenaars mee.
Al die tijd hield één vraag Anselm Kiefer bezig: zou hij zich ooit kunnen bevrijden van zijn erfenis? Maar kijk, de natuur doet het. Die is sterker dan alles wat mensen aanrichten en komt altijd weer tot bloei. Er zit een kracht in de schepping die een wedergeboorte op gang brengt. Dat besef schept nieuwe beelden.
Daarom heeft deze Duitse kunstenaar een schilderij gemaakt dat hij ‘Aperiatur Terra’ heeft genoemd: laat de aarde zich openen. Die woorden komen van de profeet Jesaja. Het is een ontroerend mooi doek waarop uit de opengebarsten aarde bloemen opbloeien, precies wat deze profetie aan beelden oproept.
Hemel, laat gerechtigheid neerregenen,
laat haar neerstromen uit de wolken.
Laat de aarde zich openen
zodat redding zal ontkiemen
en gerechtigheid ontspruiten.
De kunstenaar schiep bij dit thema ook een installatie van een palmboom die gehavend op de grond ligt, met daarachter 33 palmtakken achter glas. ‘Palmsonntag’ noemde hij dit kunstwerk. Het verwijst naar komst van Christus en de wederopstanding die Hij vanuit zijn lijden als redder teweegbrengt, wat iedereen die daarnaar uitziet aanzet om met palmtakken te zwaaien.
Ik vind het altijd weer een wonder als een mens zich uit een duistere periode naar het licht weet te keren. Misschien moet ik zeggen als iemand in zijn duisternis door het licht wordt bezocht. Want het is genade als Gods gunst ons verrast en ons vult met hoop.
Oorlogsdepressie en klimaatpessimisme zullen, hoe ernstig ook, nooit het laatste woord hebben. Voor Gods aangezicht is het onmogelijk om wanhopig te zijn. Ooit zal de aarde bezocht worden door een ongekende genade en zal alles wat verloren ging opnieuw geboren worden, lezen we in de Bijbel. Dezelfde redding kan nu al in ons leven ontkiemen. Anselm Kiefer inspireert mij om daarnaar uit te blijven kijken.
Anselm Kiefer (1945), Aperiatur Terra, 2006, olieverf, acryl en emulsie op doek, 280 x 760 cm, rondreizende tentoonstelling.
Doorlezen: Jesaja 45:8; Jesaja 65:17-2;5 Handelingen 3:20-21; Johannes 3:3; 2 Korintiërs 5:17; 1 Petrus 1:3; Matteüs 21:6-9; Openbaring 22:20.
Willem de Vink
