Claude Mellan – Het sudarium
De Man uit één stuk
Jezus kijkt ons recht aan, met ernstige ogen. Zijn mond staat half open, alsof Hij ons iets wil zeggen. We zien alleen zijn hoofd, als een verschijning uit de onzichtbare wereld. Maar het is geen hemels voorkomen, het hoofd is omwikkeld met doorntakken en het bloedt. Het komt uit een cirkel tevoorschijn die in een doek is geweven, de doek van Veronica, waar volgens de legende een afdruk van Jezus’ gezicht op stond. Er is iets opvallends aan deze afbeelding. We zien over heel de tekening cirkelende lijnen rondgaan, als de groeven van een grammofoonplaat. Ook in Jezus’ gezicht zijn die cirkels zichtbaar. Onze blik wordt getrokken naar het midden, waar het cirkelen begint, naar het puntje van Jezus’ neus, en denken: Dit kan niet waar zijn! Maar echt, deze tekening is uit één enkele lijn opgebouwd.
Claude Mellan was een Fransman uit de zeventiende eeuw, die in Rome opgeleid werd in de grafische kunsten. Zijn specialiteit was de kopergravure, een tekentechniek waarbij de tekenaar met een metalen stift zijn tekening in een koperplaat krast. De lijnen steekt hij uit met een gutsvormige burijn. Omdat het uiteinde van dit fijne gereedschap zowel een platte als een scherpe kant heeft kan hij verdikkingen in zijn lijnvoering aanbrengen. Is het tekenwerk op de plaat klaar, dan smeert hij zijn lijnwerk vol met inkt. Door de koperplaat op papier te persen krijgt hij een afdruk van zijn tekening. Met zulk lijnenspel kan een tekenaar heel verfijnde zwart-wit prenten maken. Meestal arceert hij de vlakken, om in zijn tekening de suggestie van licht en donker te bereiken. Rembrandt kon op die manier fabelachtige plaatjes maken. Tijdgenoot Mellan ontwikkelde een soberder techniek, door de lijnen naast elkaar te zetten in plaats van over elkaar te kruisen. Door ze breder of smaller aan te brengen kon hij de suggestie wekken van donkere en lichte tonen. In deze beheerste stijl creëerde hij zachte, heldere afbeeldingen, al miste zijn prenten wel de diepte die met arceren bereikt kan worden.
Er zijn 400 gravures van Mellan bekend. De meest verbazingwekkende is dit portret van Jezus, in één lijn getekend. Heel de tekening is trouwens uit één lijn opgebouwd. Ook de doek van Veronica waar het portret op staat afgebeeld werd in dezelfde lijn meegenomen. En het opschrift in Latijn dat Mellan onderaan aanbracht. Er staat FORMATVR VNICVS VNA / NON ALTER: De unieke ene door de ene gemaakt, door geen ander.
Een mysterieuze tekst. Bedoelt Mellan zijn unieke tekening met die ene lijn? Of zichzelf die als unieke persoon deze ene tekening maakte? Of misschien Jezus, die als unieke Persoon ononderbroken zijn weg aflegde om ongebroken zijn leven te geven?
Ik zie in het gebruik van de ononderbroken lijn van Mellan Jezus als de Man uit één stuk. Zoals zijn onderkleed uit één draad geweven was, zo is deze lijn een getuigenis van zijn ongebroken statuur. Als Hij zei: ‘Ik ben’, dan wás Hij het ook. Jezus was wat Hij zei en deed wat Hij zei, zonder iets achter te houden. Niemand stond zo in verbinding met zichzelf en niemand was ook zo verbonden met de wereld om zich heen als Jezus. Wel leek het alsof de lijn brak toen Hij zijn Geest gaf en stierf; maar ook in het dodenrijk zette Hij zijn levenswerk voort, en toen Hij opstond uit de dood werd duidelijk dat de cirkel nooit was verbroken en ook nooit verbroken zal zijn.
Dat brengt ons terug bij te de tekening van Mellan. Als de tekenaar verder zou tekenen, zouden veel, heel veel mensen in diezelfde lijn opgenomen worden. Ook wij staan ermee in verbinding. Kijk nog eens naar Jezus, zijn blik, zijn mond. Wat zou Hij ons willen zeggen? Misschien wel dit: ‘Ik ben voor jou tot het uiterste gegaan; volg je Mij, dan komt je leven in lijn.’
Claude Mellan (1598-1688): Het Sudarium (De doek van Veronica), 1649, gravure op papier, 42,9 x 31,7 cm, British Museum, Londen.
Doorlezen: Johannes 14:6; Johannes 8:12; Kolossenzen 1:12-23.
Willem de Vink
