Colin McCahon – Victory over death 2
Schrijf het groot op
‘Schrijf het op grote borden, zodat iedereen het in het voorbijgaan kan lezen,’ kreeg Habakuk als opdracht mee toen hij Gods boodschap hoorde. Hij had op zijn wachttoren God gevraagd hoe de toekomst eruit zou zien, nu Israël door een grote overmacht bedreigd werd. ‘Het zal alleen maar erger worden,’ had God gezegd. ‘Maar de rechtvaardige zal leven door geloof.’ Die boodschap moest de profeet wereldkundig maken.
‘Schrijf het groot op.’ Ik moest daaraan denken toen ik in het najaar van 2002 het werk van de Nieuw-Zeelandse kunstenaar Colin McCahon zag. Hij had enorme doeken vol geschilderd met teksten uit de Bijbel. Ze waren bevestigd tegen de wanden van de Base in het Stedelijk Museum. Bijbelcitaten in witte verf op enorme zwarte los hangende doeken, als krijtschrift op een schoolbord. ‘A Question of Faith’, heette de eenmanstentoonstelling in Amsterdam; de eerste in Europa van deze kunstenaar uit ‘down under’.
Colin McCahon maakte deel uit van de Nieuw-Zeelandse kunstbeweging The Group, die tot 1977 zou bestaan. De leden zochten nieuwe wegen om kunst te maken. McCahon experimenteerde met figuratieve, symbolische en abstracte kunst en begon in 1947 teksten op doek te schilderen. Het was een even verrassende als logische stap in zijn zoektocht naar betekenis in zijn leven en werk. Hij gaf zichzelf daarmee de gelegenheid om tekst die voor hem belangrijk was zich toe te eigenen. Voor die tijd had hij al bijbelse voorstellingen geschilderd, maar omdat hij naar de meest directe manier zocht om zich in de Bijbel in te leven ging hij zijn schilderdoeken vullen met bijbelteksten.
McCahon kreeg de nodige kritiek op zijn ongebruikelijke keuzes, maar mensen zagen in zijn werk ook een unieke vorm van zelfexpressie. De toets waarmee een schilder beelden weergeeft is persoonlijk en intiem, maar het handschrift van geschreven tekst evengoed. De schrijfkunst van McCahon is dan ook ontroerend menselijk en brengt zijn zielenroerselen heel dichtbij, alsof je zijn dagboeken in mag stappen. De kunstenaar wist heel goed wat hij ermee wilde bereiken. Hij zei: ‘Ik geef een directe duiding en vraag om een even directe, simpele respons; anders gaat mijn boodschap verloren.’
Het doek dat we hier zien, ‘Victory over death 2’, is meer dan twee meter hoog en bijna zes meter breed. In kapitale letters staat I AM geschilderd, de Naam die God zichzelf gegeven heeft (in het Hebreeuws geschreven als JHWH). Het is het meest voorkomende woord in de Bijbel (in onze vertalingen weergegeven met HEER). Voor en tussen de monumentale letters heeft McCahon in schoolschrift bijbelteksten geschreven die aansluiten op de betekenis van Gods naam. We lezen de woorden van Jezus uit Johannes 12, vertaald in het Nederlands: ‘Vader, verheerlijk uw naam,’ en Gods respons uit de hemel: ‘Ik heb hem verheerlijkt en zal hem nogmaals verheerlijken.’ Ook zien we een van Jezus’ ‘Ik-ben’ uitspraken: ‘Ik ben het licht van de wereld.’
De titel van dit kunstwerk, ‘Victory over death 2′, maakt duidelijk dat McCahon met zijn tekstschilderijen wilde laten zien dat de woorden uit de Bijbel sterker zijn dan de dood. Tegelijkertijd heeft de schilder zelf tijdloze werkstukken gemaakt, die ook na zijn overlijden nog steeds gewaardeerd worden.
Dat brengt me terug bij de opdracht die de profeet Habakuk kreeg. Ook hij creëerde een werkstuk dat de tijd trotseerde. De tekst die hij op grote borden moest schrijven werd jaren later het uitgangspunt van Paulus’ uiteenzettingen van het evangelie in zijn brieven. Nog weer honderden jaren later zou het Maarten Luther aanzetten om hervormingen in de kerk op gang te brengen.
Colin McCahon was als een moderne Habakuk. Hij leefde in Nieuw Zeeland misschien ver weg van waar het allemaal gebeurt in de kunstwereld, maar hij is niet in zijn toren blijven zitten, zodat zijn boodschap nog steeds wordt opgemerkt. En ook nu zijn er mensen die geloven dat God hen rechtvaardig heeft verklaard, zodat ze daarnaar gaan leven.
Colin McCahon (1919-1987): Victory over death 2, 1970, polymeerverf op los doek, 207,5 x 597,7 cm, National Gallery of Australia, Canberra.
Doorlezen: Exodus 3:13-15; Johannes 12:27-36; Habakuk 2:1-4; Romeinen 1:16-17.
Willem de Vink
