Ford Madox Brown – Voetwassing
Niet heersen, maar dienen
Ford Madox Brown, geboren in het Noord-Franse Calais, ontwikkelde zijn schilderkunst in België, Frankrijk en Italië. Hij onderging de invloed van de Nazareners, een Duitse stroming die zocht naar een natuurgetrouw realisme in de kunst. Na zijn studie vestigde hij zich in het Victoriaanse Engeland. Daar werd hij onder de prerafaëlieten geschaard, ook weer zo’n stroming van realistisch schilderende kunstenaars, hoewel hij zich nooit bij deze club aansloot. Brown was een eigenzinnige kunstenaar, die een veelzijdig oeuvre ontwikkelde van landschappen, portretten en historiestukken. Daarnaast schilderde hij sociaal-kritische werken, waar zonder twijfel ook dit bovenstaande schilderij toe behoort.
Want dat was nogal wat, dat Jezus de voeten van zijn discipelen ging wassen. In de Grieks-Romeinse cultuur was de helft van de wereldbevolking slaafgemaakt. Hoewel slavernij in Israël niet zo mensonterend was als in de omringende landen, werd in Jezus’ tijd het wassen van de voeten van gasten gezien als een slavenklus. De volgelingen van Jezus zijn dan ook geshockeerd als hun meester zijn bovenkleding uittrekt, knielt en hun voeten begint te wassen.
Ford Madox Brown heeft dit spannende moment scherp weergegeven. We zien Jezus bezig met de voeten van Petrus, die duidelijk niet weet wat hij ervan moet vinden. De discipelen er omheen zijn verbouwereerd. Ik vind het een prachtige verbeelding van een cruciaal moment in het optreden van Jezus, maar critici maakten er indertijd gehakt van, vanwege de godslastering die ze erin zagen. Oorspronkelijk was Jezus namelijk half gekleed afgebeeld. Het schilderij bleef onverkocht, totdat Brown het aanpaste. ‘Ik werd er ziek van en schilderde kleding over de figuur,’ schreef hij aan een vriend. Een schets van Jezus zonder bovenkleren is bewaard gebleven. Vandaag de dag vragen we ons af waar mensen zich toen zo druk over maakten, wat maar weer eens laat zien dat meningen en smaken net zo wispelturig zijn als opwaaiende bladeren. Macht daarentegen blijft altijd macht, in alle culturen en tijden, en daar verzet Jezus zich tegen door te knielen voor zijn volgelingen.
Met het ongewoon lage gezichtspunt en de kort afgesneden bovenzijde roept Brown in zijn compositie een enorme spanning op. Jezus en Petrus krijgen alle ruimte, de andere discipelen zitten klem tussen de tafelrand en de bovenkant van de voorstelling. Het lijkt alsof de kunstenaar wil zeggen dat je pas in de vrijheid kunt komen als jij ook je voeten door Jezus laat wassen. Wie afgerekend heeft met de neiging om over anderen te heersen is namelijk pas werkelijk vrij. Je wordt niet langer gehinderd door jaloezie of angst om vrijuit van anderen te houden. Dat is dan ook de boodschap van Jezus met deze revolutionaire daad.
Johannes begint zijn beschrijving van de voetwassing in zijn evangelie met de woorden dat Jezus de zijnen die Hij liefhad, heeft liefgehad tot het einde. Jezus kon dat, omdat geen enkele neiging naar macht Hem daarvan weerhield. Macht verhindert liefde. Nergens waar mensen macht over elkaar uitoefenen kan de liefde tot het uiterste gaan. Niet in de maatschappij, niet in de kerk, niet in het huwelijk en ook niet in vriendschappen. Omdat alles bij Jezus draait om de liefde, kan Hij zich nergens thuis voelen waar macht in het spel is. Maar daar in die bovenzaal creëert Hij een plek die ontdaan is van elk machtsvertoon. Terwijl Hij daar geknield zit roept Hij zijn discipelen op om zijn voorbeeld te volgen.
Ford Madox Brown (1821-1893): Voetwassing, 1852-1856, olieverf op doek, 116,8 x 113,3 cm, Tate Gallery, Londen, UK.
Doorlezen: Johannes 13:1-17; Marcus 10:35-45; Romeinen 12:9-21; Galaten 5:13.
Willem de Vink
