5 De betekenis van de vis

Daar heb je hem weer! Die vis! Je komt hem ook overal tegen! Nou ja, overal… Vooral op auto’s. Achterop auto’s, om precies te zijn. Op de weg – daar zie je dat vissymbool vooral. Wat stelt het voor, die vis? Kan iemand me vertellen wat dat ding te betekenen heeft? (Leestijd 9 minuten.)

Is die vis soms een symbool van één of andere visvereniging? Populaire visvereniging dan.
Of is hij het symbool van een elitaire autoclub? Maar waarom dan geen vis op wielen?
Slaat die vis op een loterij en zijn het winnaars die hem dragen?
Misschien het symbool van een omroepvereniging? Waarbij iedereen zich als een vis in het water kan voelen? De buis als aquarium?
Of het beeldmerk van een multinational. Gebroeders Vis. Vis en co. Fish company. Nee, nooit van gehoord.
Een geheim genootschap dan. Zo’n esoterische club. Moet die vis je misschien helpen om ingewijd te worden in het vissentijdperk? Vis tussen vissen?

Wacht even. IS het eigenlijk wel een vis-teken? Twee gebogen lijntjes die beginnen vanuit één punt en elkaar na een strak bochtje in tegengestelde richting kruisen…

Christelijke vis
Wat vertel je me nou? Is die vis een christelijk teken? Maak-dat-de-kat-wijs! Christenen en vissen, wat hebben die met elkaar te maken? Of keert de zondvloed binnenkort terug; komt de hele boel blank te staan. Nee? Wat dan? Zeggen christenen soms blub-blub-blub?
Nee-hè! Je wil me toch niet zeggen dat jullie het zelf óók niet precies weten… Is het echt waar? Weten de meeste christenen niet wat die vis betekent? Dan wordt het tijd dat iemand dat uitlegt!

De betekenis van de vis
Goed dan, hier volgt mijn uitleg. Ga er maar voor zitten…
Het vis-teken stamt uit het begin van onze jaartelling en werd door de eerste christenen bedacht. In die tijd maakten de Romeinen in een groot deel van de wereld de dienst uit. Omdat het geloof in één God en het erkennen van één Heer, Jezus Christus, verboden was (het vormde een bedreiging voor de verering van de keizer), moesten de christenen in het Romeinse rijk voorzichtig zijn met hun uitlatingen. Ze zochten naar alledaagse symbolen die niet direct zouden opvallen, maar die wel genoeg te zeggen hadden om elkaar te bemoedigen. De vis was zo’n teken. Het staat symbool voor Jezus Christus.

Ichthus
De vis is dus één van de oudste christelijke symbolen. Het werd al gebruikt door christenen rond het jaar 70, toen er nog maar net enkele christelijke gemeenschappen waren ontstaan, die tegen de verdrukking in groeiden. Bij vlagen werden christenen vervolgd, soms plaatselijk, maar ook wel in het hele Romeinse rijk. Er zijn verschillende beschrijvingen van martelingen bewaard gebleven, waaronder kruisigingen en terechtstellingen die eindigden tussen wilde dieren in arena’s. De vis was in deze turbulente tijd voor christenen een veilig herkenningsteken. Het was een symbool dat tot de verbeelding sprak.

Niet dat een vis op zichzelf veel zei. Het ging om de betekenis van de letters van het woord ‘vis’. In die tijd was Grieks de wereldtaal. In de politiek overheerste de Romeinse (Latijnse) denkwijze, in de cultuur de Griekse. Het Griekse woord voor vis is ‘ichthus’. In dit woord zitten de beginletters van enkele namen en titels van Jezus verborgen: Iesous CHristos THeou Uios Soter (Jezus Christus, Gods Zoon, Verlosser). Daar ging het om! De vis was als het ware een wachtwoord. Een getekend wachtwoord. Wie de vis tekende, gaf zonder woorden aan dat hij of zij christen was: je erkende de geloofsuitspraak waar de afzonderlijke letters van het woord ichthus naar verwezen.

Het vis-symbool fungeerde voor de Griekssprekende christenen dus als een (verborgen) belijdenis van hun geloof. Maar wat betekenen de woorden die de ichthus-vis tot zo’n belangrijk christelijk symbool hebben gemaakt? Ichthus staat voor dit:

I Iesous Jezus
CH CHristos Christus
TH THeou Gods
U Uios Zoon
S Soter Verlosser

Jezus
Jezus leefde tweeduizend jaar geleden in Israël, dat toen niet meer was dan een uithoek van het Romeinse rijk. Hoewel in ons land nog de Batavieren en Kaninefaten woonden, was er in Israël al eeuwenlang een bloeiende schrijfcultuur. Jezus’ levensgeschiedenis werd dan ook door tijdgenoten opgetekend. Hun boeken zijn te vinden in de bijbel.

We lezen dat Jozef, een timmerman uit het noorden van Israël, van God de opdracht kreeg om het kind dat Gods Geest in Maria (zijn jonge aanstaande bruid) zou verwekken Jezus te noemen. De naam Jezus betekent ‘God redt’. Het is de Griekse vorm van de Hebreeuwse naam Jozua (Hebreeuws was de oorspronkelijke taal van Israël). Met deze naam werd Jezus’ levenstaak bezegeld: hij zou namens God mensen redden uit de macht van zonde en ziekte. En inderdaad, tijdens zijn optreden in Israël verrichtte hij opmerkelijke wonderen, door mensen te bevrijden van allerlei ziekten en demonische machten. Hij zei dan ook: “Pas wanneer de Zoon je vrij zal maken, zul je werkelijk vrij zijn.” Na drie jaar werd hij echter gevangen genomen en veroordeeld tot de doodstraf aan het kruis, een Romeins martelwerktuig. Zijn tegenstanders riepen smalend: “Kom er vanaf en red jezelf!” Maar – treurig genoeg voor iemand die ‘God redt’ werd genoemd – Jezus stierf.

De belofte die in zijn naam school en de verwachting die hij bij zijn leven had gewekt leken teniet gedaan. Totdat drie dagen later bleek dat hij uit het graf was opgestaan. De bijbel doet gedetailleerd verslag van zijn dood en opstanding en heeft het over wel vijfhonderd ooggetuigen die hem terugzagen. Jezus deed zijn naam tóch eer aan. Hij had de laatste vijand, de dood overwonnen – zou hij dan ook geen mensen kunnen redden? Daarom concludeerden zijn volgelingen: “Zijn naam is de enige op aarde die de mens redding biedt.”

Christus
De boeken in de Bijbel waarin het leven van Jezus werd opgetekend (de vier ‘evangeliën’) zijn in het Grieks geschreven. Daarom wordt Jezus met zijn Griekse titel Christus aangeduid. Dat woord betekent ‘Gezalfde’.

Wat houdt het in om een gezalfde te zijn? In Israël werden priesters, profeten en koningen met olie gezalfd voor hun taak: dat was een speciaal eerbetoon en een bekrachtiging van Godswege. Ook Jezus werd gezalfd (hij werd door God gezalfd met de heilige Geest), en wel om zowel als priester, profeet en koning op te treden. Er was volgens de bijbel maar één persoon die deze drie taken tegelijk kon vervullen. Het was de Messias (het Hebreeuwse woord voor Christus of Gezalfde) die door God beloofd was.

Al in de eerste boeken van de bijbel (die honderden jaren voor de geboorte van Jezus geschreven werden) werd deze Messias door de profeten aangekondigd. Nu was hij daar! Jezus’ volgelingen haalden Jezus binnen als de Messias die hen zou bevrijden van het Romeinse bezettingsleger en Israël een belangrijke plaats op de wereldkaart zou bezorgen. Maar Jezus had een ander rijk op het oog, dat pas gesticht zou kunnen worden als hij de onderste weg was gegaan en de dood had overwonnen. Daarna zou hij naar de hemel gaan en de heilige Geest geven aan de mensen die zijn koningschap in hun leven wilden erkennen. In het bijbelboek ‘Handelingen’, het vervolg op de vier evangeliën, kunnen we lezen dat dit inderdaad gebeurd is. De heilige Geest wordt door God als een voorschot op een heerlijke toekomst gegeven aan mensen die Jezus Christus aanvaarden en zijn terugkeer op aarde verwachten, waarna hij als koning zal heersen.

Gods Zoon
In de cultuur van Israël was de oudste zoon de belangrijkste erfgenaam. De vader droeg zijn naam en bezittingen aan hem over. In de bijbel wordt Jezus de Zoon van God genoemd. Hij wordt bij zijn doop door God bevestigd als zijn geliefde Zoon. Vervolgens ontvangt hij de heilige Geest en krijgt daarmee de eer die hem als Gods Zoon toekomt.

Je ziet in het leven van Jezus grote liefde tussen God de Vader en Jezus de Zoon. Als twaalfjarige jongen zegt hij tegen Jozef en Maria: “Ik moet bezig zijn met de dingen van mijn Vader.” Later zal hij zeggen: “Ik doe alleen wat ik de Vader zie doen.” Jezus maakt als de Zoon van God duidelijk wie God als Vader is. Hij vertelt dat we dankzij hem geadopteerd kunnen worden als kinderen van God, zodat ook wij God onze Vader mogen noemen.

De bijbel benadrukt dat Jezus volledig mens was en geen uitzonderlijk Goddelijk wezen. Toch was hij ook Gods Zoon, op wie de macht van de zonde geen vat had. Hij was God in mensengedaante, die zichzelf vernederde en mens werd om mensen te kunnen redden.

Verlosser
De bijbel is een realistisch boek. Dacht je van niet? Op alle mogelijke manieren wordt erin duidelijk gemaakt hoe het ervoor staat met mensen. We zijn niet op eigen houtje in staat om te leven zoals God het wil. We zijn slaven van onze slechte gewoontes en daarom voortdurend in strijd met onszelf en elkaar. God kan het kwaad niet door de vingers zien waaraan wij ons schuldig maken. Het onrecht dat we hem en onze omgeving aandoen is zo groot, dat eigenlijk elke straf te klein is.

We zijn verloren. Maar God houdt van ons. Er is maar één manier om uit dit dilemma te komen: Hij moet voor redding zorgen. Wij moeten verlost worden uit de spiraal van zonde, die door de tegenstander, de satan, in stand wordt gehouden. Met die opdracht kwam Jezus in de wereld. Hij ging de strijd aan met satan en weerstond de macht van de zonde. En hij deed meer. Hij nam als vertegenwoordiger van alle mensen onze zonden op zich en onderging de gevolgen, de dood. Hij stierf in onze plaats. Door de kracht van de heilige Geest stond hij ook weer op uit de dood, waardoor hij ons kan bevrijden van de zonde om in het reine met God te komen.

Jezus is onze verlosser, zodat we niet onder het oordeel hoeven te bezwijken, maar dankzij Gods genade gered mogen worden. Die redding raakt mensen in hun doen en laten. Iedereen die met Jezus leeft, wordt door de heilige Geest van binnenuit veranderd om te leren leven zoals God het wil. Dat maakt het leven als christen zinvol en spannend, met uitzicht op een hoopvolle toekomst.

Jezus heeft de overwinning behaald, hoewel de wereld nog steeds gebukt gaat onder de gevolgen van de zonde. We mogen nu al delen in zijn overwinning en leven in een open verhouding met God, ondanks dat de invloed van de zonde zich nog steeds doet gelden. Eens wordt alles nieuw. Als Jezus terugkomt wordt zijn overwinning overgebracht op de hele schepping. Dan is de verlossing die God op het oog heeft compleet.

Hopelijk heeft dit korte onderzoek je wat meer inzicht gegeven in de betekenis van het vis-teken. Daarbij wordt één ding duidelijk. De uitspraak ‘Jezus Christus, Gods Zoon, Verlosser’ heeft een geladen inhoud die ongetwijfeld met verwondering, ontzag en dankbaarheid door de eerste christenen werd uitgesproken als zij de betekenis van het ichthus-teken onder woorden brachten. Maar er valt meer over te zeggen. De geloofsuitspraak die achter het vis-teken schuilgaat brengt nog steeds miljoenen mensen in beweging. Vandaar dat de ichthus-vis ook vandaag de dag veel christenen dierbaar is als herkenningsteken van hun geloof. Daar wil ik nog een paar dingen over zeggen.

Het vis-teken nu
Over de betekenis van het vis-teken in deze tijd kunnen we drie dingen zeggen.

Ten eerste: er worden nog steeds op grote schaal christenen vervolgd om hun geloofsovertuiging. Berichten van martelingen halen zelden het nieuws, maar gespecialiseerde organisaties rapporteren van christenvervolgingen in praktisch alle landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten (inclusief Israël), in India, Indonesië, China, Cuba, Mexico, Peru en andere landen.

Ten tweede blijkt dat de christelijke kerk ook nu – net als in de eerste eeuwen van onze jaartelling – veelal tegen de verdrukking in groeit. Je kunt zelfs stellen dat het christendom wereldwijd nooit zo snel groeide als de laatste vijftig jaar. Blijkbaar heeft het evangelie van Jezus Christus niets aan zeggingskracht ingeboet, al zou je daar in ons geseculariseerde land anders over kunnen denken.

Dat brengt me bij het derde punt. Onze eigen samenleving heeft heel wat christelijke principes overboord gegooid. Toch zijn er altijd weer mensen die de levensvernieuwende kracht van het evangelie ontdekken. Daarnaast ontwaakt bij leidinggevende personen het besef dat het christendom richtlijnen over normen en waarden kan verschaffen om de ingewikkelde vragen die in onze samenleving leven te beantwoorden.

Onder christenen groeit het besef dat zij te lang gezwegen hebben. Kerken en geloofsgemeenschappen roepen momenteel kleine groepen in het leven om het geloof dichterbij belangstellenden te brengen. Diverse mensen stellen hun huis open om tijdens informele ontmoetingen aan de hand van de bijbel met elkaar te ontdekken wie Jezus is en wat de invloed van zijn Geest kan betekenen in iemands persoonlijk leven en in zijn of haar omgeving. Het evangelie is springlevend.

Dus: waarom die vis? Het gebruik van het ichthus-teken maakt duidelijk dat er ook vandaag de dag door veel mensen grote waarde aan haar betekenis wordt toegekend. Wie die vis draagt, zegt daarmee: ‘Jezus Christus is Gods Zoon, de Verlosser!’

Willem de Vink

Meer artikelen…