Fernando Botero – Hoofd van Christus
Superman of Man van smarten
English Onze westerse samenleving wordt gedomineerd door een obsessieve aandacht voor het lichaam. Het verlangen naar een gezond, krachtig en behendig lijf uit zich bijvoorbeeld in een fascinatie voor superhelden. Er groeit een generatie op met Superman, Batman, Spider-Man, Hulk, Catwoman, Wonder Woman, Wolverine, Daredevil, X-Men, Avengers en andere characters met opgeblazen spierballen en strakke sixpacks uit de Marvel Comics. In die wereld is grootspraak de aangewezen taal. Daarom beweert Douglas Wolk in zijn boek All of the Marvels dat Marvel met zijn opeenstapeling van verhalen, helden en werelden in stripverhalen en films het grootste kunstwerk op aarde is. Wat natuurlijk flauwekul is, want iedereen weet dat de Bijbel dat is. Geen epos is zo vaak verteld, vertaald en uitgebeeld als de Bijbel. Eigenlijk zou je sommige Marvels zelfs kunnen onderbrengen in dit allergrootste kunstwerk, als we er de superhelden uitpikken met een messiascomplex. Maar de boodschap waar de Bijbel op uit draait is wel even anders dan het excessieve geweld dat in de verhalen over superhelden in superlichamen over ons wordt uitgestort. Juist de zwakke mensen in kwetsbare lichamen krijgen in de Bijbel een stem. En, veelzeggend: alles komt uit bij Jezus. Ook al genas Hij zieken, bedwong Hij natuurkrachten en stond Hij op uit de dood, ook Hij was bepaald geen superman, maar juist een man van smarten, lezen we.
Als Jezus zich vereenzelvigt met armen, gevangenen en zieken in hun gehavende lichamen, dan doet Hij dat ongetwijfeld ook met mensen die lijden aan overgewicht. Om ons daar iets bij voor te stellen, hebben we het oeuvre van Fernando Botero. Deze Colombiaanse kunstenaar legt zich toe op het schilderen en beeldhouwen van dikke mensen, al beweert hij zelf dat hij de lichaamsvormen alleen maar overdrijft. In ieder geval heeft hij ook Jezus meerdere keren in zo’n opvallend lichaam weergegeven.
Fernando Botero behoort met José Clemente Orozco, Frida Kahlo, Diego Rivera tot de meest bekende beeldend kunstenaar uit Zuid-Amerika. In zijn werk speelt hij graag met volume. Zijn opvallend ronde figuren hebben daardoor iets vervreemdend en humoristisch, maar ze roepen vooral ook mededogen op. Botero heeft er een heel herkenbare eigen stijl mee ontwikkeld, dat wel bekendstaat als ‘Boterismo’.
Alles in Botero’s werk ademt Latijns Amerika, ook in zijn schilderijen waarin hij scenes uit het leven van Jezus uitbeeldt. In 2010-2011 maakte hij 27 olieverfschilderijen en 34 tekeningen over het lijden en sterven van Jezus, gebundeld onder de naam Via Crucis. ‘Eeuwenlang schilderden kunstenaars niets anders,’ zegt hij erover, ‘dus wilde ik het ook doen, om het voor de wereld van nu en ook voor mijzelf geloofwaardig te maken.’ Botero plaatst Jezus in heldere kleuren in zijn eigen eenentwintigste eeuwse werkelijkheid. Hij parafraseert daarmee eeuwenoude thema’s. We zien hoe de Messias geslagen wordt door een agent in een fel groen uniform, terwijl een vrouw vanuit een rood gekleurde woning toekijkt. Op een ander schilderij hangt een groene Jezus aan een kruis tegen de skyline van New York. Ook de graflegging gebeurt in een modern stadsbeeld. ‘Dat is de wereld die ik ken,’ zegt de schilder erover. Alle schilderijen zijn onmiskenbaar ‘Boterismo’, want overal lijkt Jezus aan obesitas te lijden.
Kijken we naar het portret Cabeza de Cristo (Het hoofd van Christus), dan zien we een bijna rond gezicht. Het doet nog ronder aan door de popperig kleine neus, mond en oren. Jezus draagt een kroon van dunne takken vol doornen, die in rijen in zijn huid prikken. Hij slaat de ogen neer. Zijn gezicht en lichaam zijn bespat met bloed. Met zijn hand, zijn bolle doorboorde hand, wijst Hij naar zijn hart, waar Hij waarschijnlijk het meeste pijn lijdt.
Op het eerste gezicht schrikken we van zo’n opgezwollen hoofd. We willen ons van het mollige, deegachtige gelaat afwenden. Maar kijken we langer, dan komt Jezus vanzelf dichterbij. Zijn hele voorkomen heeft een kinderlijke uitstraling, wat Hem aandoenlijk maakt. Na een poosje is het niet moeilijk meer om ons in Hem in te leven. Hier is een man van smarten die we op schoot zouden willen nemen om te troosten.
En daarmee hebben we de werking van Botero’s bijzondere weergave van Jezus te pakken. Want niemand wil dik zijn, en iedereen die te zwaar is lijdt onder zijn of haar gewicht. Maar mensen met overgewicht willen wel dat ze door de ander serieus genomen worden, dat ze weten dat ze er mogen zijn, en dat ze geliefd zijn. Deze Jezus wekt bij de toeschouwer op om op dat verlangen in te gaan.
Botero dwingt ons met zijn ‘Boterismo’ om ons te vereenzelvigen met dikke mensen, precies wat Jezus graag zou willen. Want Jezus was geen superheld in een superlichaam, maar iemand die in zijn geschonden lijf naast kwetsbare mensen kwam staan. Hij inspireert ons met zijn liefde om hetzelfde te doen. En omdat een lichaam dat liefde geeft en ontvangt langer meegaat dan een lichaam dat getraind is om klappen uit de delen, zal kunst die Jezus weergeeft in de gedaante van allerlei kwetsbare mensen blijven bestaan, ook als de superhelden van Marvel allang zijn vergeten.
Fernando Botero (1932), Cabeza de Cristo, 1976, olieverf op doek, 185 x 179 cm, Museo de Antioquia, Medellín, Colombia.
Doorlezen: Jesaja 61:1; Lucas 4:16-22; Matteüs 25:31-40; Lucas 10:27; 1 Korintiërs 13:4-8a.
Willem de Vink
