Marc Chagall – Hooglied
Wat blijft is de liefde
Je kunt het bijbelboek Hooglied (Shir hashirim in het Hebreeuws, het allermooiste lied) op verschillende manieren lezen. Je kunt de tekst letterlijk opvatten en genieten van een serie teksten waarin de liefde tussen een meisje en een jongen tot uitdrukking komt. Je kunt er ook een diepere betekenis in zoeken, de uitdrukking van God en zijn uitverkoren volk Israël, of het zien als een boek dat het geheim van Gods Zoon met zijn bruid onthult, de liefdesverhouding tussen Jezus en de kerk. Lichamelijk of geestelijk bedoeld, het thema blijft wat het is: verstoor de geliefden niet in hun liefdesspel.
Marc Chagall schilderde vijf doeken die samen de inhoud van Hooglied uitbeelden. Je ziet de liefde tussen een jongen en meisje, de tuin, de bruiloft. Hij schilderde dat als Jood in een onmiskenbaar Joodse beeldtaal. Naast de verschillende betekenislagen bracht hij nog een extra element in: zijn liefde voor zijn geboortegrond. De scenes worden stuk voor stuk in verband gebracht met Vitebsk, de stad in Rusland (nu in Wit-Rusland) waar Chagall opgroeide, althans de stad als herinnering, voordat zij in de Tweede Wereldoorlog verwoest werd. Ook schilderde Chagall er muziek in, niet alleen door de sjofar en de harp in beeld te brengen, of dansende figuren, maar ook door er een doorlopend thema in aan te brengen, de vreugde die de twee geliefden aan elkaar beleven, en ritme en variatie, met de steeds terugkerende figuren en elementen, allemaal opgenomen in warme kleuren.
Het Hooglied van Chagall bestaat uit vijf enorme doeken, waar in het Musée National Massage Biblique Marc Chagall in Nice speciaal een zaal voor werd ingericht. Marian en ik voelden in de kleuren- en vormenpracht de liefde die de kunstenaar hiermee tot uitdrukking wilde brengen. Niet dat alleen deze serie over de liefde gaat; Chagall heeft talloze schilderijen en tekeningen over dit onderwerp gemaakt. Vaak heeft hij daarin zichzelf en zijn vrouw uitgebeeld. In deze serie doeken, waar hij lang aan werkte, ontvouwt hij stukje bij beetje steeds verder het mysterie van de liefde. Liefde komt van God, vindt mensen en komt weer bij God uit.
Chagall had een specifieke visie op kunst. ‘Als je niet liefhebt, begin je niets,’ zei hij. ‘De wereld kan hoe dan ook alleen worden gered door de liefde. Zonder liefde zal de wereld langzaam ten onder gaan. Kunst moet de liefde onder de mensen versterken.’ In 1958 (hij was toen 70) zei hij: ‘Naarmate ik ouder word, zie ik helderder en duidelijker wat juist is op onze weg en wat onjuist, en hoe onbelangrijk is, wat niet doordrongen is van liefde.’ En in 1973 (85 was hij toen): ‘Omdat al het leven onafwendbaar toeloopt naar het einde, moeten wij, zolang wij leven, schilderen met de kleuren van de liefde en de hoop die ons eigen zijn. In de kunst en het leven is alles mogelijk, als het gebaseerd is op de liefde.’
Chagall kende God als liefde. De bron waaruit hij putte om in zijn lange leven geïnspireerd te blijven was die liefde. Op deze kunstenaar waren de bijbelwoorden van toepassing dat wie in Gods huis geplant is op late leeftijd nog vrucht zal dragen. Zo wil ik ook wel oud worden.
Marc Chagall (1887-1985), Hooglied, vijf schilderijen, 1957-1966
Doorlezen: Hooglied, 1 Korintiërs 13, 1 Johannes 4, Psalm 92:14-16.
Willem de Vink
