Matthias Grünewald – De kruisiging
Waarom ging Jezus zo gruwelijk diep?
Op dit schilderij van Matthias Grünewald zie je een van de meest indrukwekkende uitbeeldingen van het lijden van Jezus. Links ondersteunt Johannes Jezus’ moeder Maria en lijdt Maria van Magdala met Jezus mee. Rechts wijst Johannes de Doper Jezus aan als het lam van God. Maar alle aandacht is gericht op het verkrampte lichaam van de Heiland aan het ruwhouten kruis.
We hebben in het Franse Colmar met open mond naar dit paneel op het Isenheimer altaar staan kijken, mijn vrouw Marian en ik, onderweg naar Italië. Hoe kan iemand zich zo inleven in het lijden van Christus? Niemand vóór Grünewald (geboren rond 1470 in Halle, Duitsland) schilderde de gekruisigde Christus zo fel realistisch. Het schijnt dat hij met dit laatgotische werk iets van de pestepidemie die toen rondging en van andere ziektes in zijn werk heeft willen leggen. Het lijkt wel alsof de schilder Jezus door een doornstruik heeft gesleept: de naalden zijn op zijn hele lijf zichtbaar. Alsof hij daarmee wilde zeggen dat de Verlosser niet alleen de vloek die ons trof op zich nam, maar ook de vloek waaronder volgens Genesis 3 de hele aarde lijdt, met doorns en distels en al. De schilder kende het lijden: hij zou zelf aan de pest overlijden, nadat hij uit de Rooms-Katholieke kerk was verbannen vanwege zijn protestantse ideeën.
Het lijden van Jezus wordt in het Nieuwe Testament met weinig woorden weergegeven. In het Oude Testament lees je er meer over. Soms kun je wat Jezus mee zal maken er één op één opleggen. Maar je wordt vanuit die benauwde uren aan het kruis ook meegevoerd in een wijds toekomstperspectief. Zoals in Psalm 22, waar na heftige woorden van lijden de uitroep klinkt: ‘Zijn gerechtigheid zal verkondigd worden aan volgende generaties, omdat Hij het heeft volbracht’. Ik getuig er inderdaad van aan nieuwe generaties, in elke preek die ik houd, elke artikel dat ik schrijf, elke afbeelding die ik maak, en velen met mij.
Jesaja 53 vertelt uitvoerig wat Jezus met zijn lijden dan wel heeft volbracht. Hij was daar op dat moment veracht, van mensen verlaten en niet om aan te zien, zegt de profeet. Door God verstoten, door een onrechtvaardig vonnis weggenomen. Waarom? Om met ons te ruilen. Om onze zonden werd Hij doorboord; voor onze schuld offerde Hij zijn leven; onze ziekte droeg Hij, ons lijden; zijn striemen brachten ons genezing; zijn straf werd onze vrede; de tuchtiging die Hij onderging was voor ons welzijn. Waarom? Zodat Gods voornemen zou slagen en Hij veel nakomelingen zou zien, staat er.
God zocht één mens die kon instaan voor alle mensen. En daar was Hij. Kijk goed hoe God gerechtigheid bracht: Jezus werd vernederd, zodat wij verhoogd zouden worden. Je zou Psalm 22 en Jesaja 53 er eens bij moeten pakken terwijl je deze kruisigingscene op je in laat werken. En bedenk dan dit. Na de kruisiging komt de opstanding, op de vloek die één Persoon op zich nam volgt de zegen voor iedereen die Hem liefheeft. Niemand ging dieper dan Jezus, om ons hoger op te tillen. We kunnen de Man aan het kruis alleen maar innig dankbaar zijn.
Matthias Grünewald (1470-1528): Kruisiging, 1512-1516, middendeel van het Isenheimer Altar, 269 x 307 cm, Unterlinden Musée, Colmar.
Doorlezen: Genesis 2:17-19; Psalm 22; Jesaja 53; 2 Korintiërs 5:21; Hebreeën 2:10.
Willem de Vink
