Rembrandt van Rijn – De barmhartige Samaritaan
Verzorgd tot in de herberg
Het gaat bijna altijd over de barmhartigheid van de barmhartige Samaritaan als we het over die beroemde gelijkenis hebben. En dan vooral dat we zelf net zo moeten doen als hij. Maar daarmee slaan we gemakkelijk het punt over waar Jezus in zijn verhaal bij uitkomt. Er is namelijk wel eerst een herberg waar het slachtoffer naartoe wordt gebracht om te herstellen. Rembrandt van Rijn haalt die clou in zijn verbeelding van het verhaal prachtig tevoorschijn.
Rembrandt kiest geen voor de hand liggend moment voor zijn uitbeelding van de parabel. Meestal schildert of tekent hij een tafereel waarin hij spanning en emotie kan verwerken, maar zijn keuze om de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan uit te beelden laat hij niet bepalen door het geweld onderweg of de ontferming van de vreemde. Rembrandt kiest voor een bijna terloops moment, in ieder geval niet heftig of spectaculair: hij tekent de aankomst van de Samaritaan met het slachtoffer bij de ingang van de herberg.
We zien hoe de Samaritaan boven aan de trap die naar de poort leidt de herbergier ontmoet. Het lijkt erop dat beide mannen aan het onderhandelen zijn over de gewonde die daar zijn plek moet krijgen. Het slachtoffer wordt door een besnorde, kalende knecht van het paard getild, die zijn heup al vooruitgestoken heeft om hem op te vangen. De herbergier heeft nog meer personeel: een knulletje met blonde krullen onder zijn muts houdt het paard bij de teugels, en verderop zien we een meid over een waterput gebogen. Verder neemt in het raam naast de deur een figuur met een dure hoed de nieuwe gast in ogenschouw. Hij ziet een aangeslagen man met een doek om zijn hoofd die het bloed moet stelpen. Het kan zijn dat die twee iets tegen elkaar zeggen; in ieder geval heeft de gewonde zijn hoofd naar deze man toegekeerd.
Het tafereel heeft niets heroïsch. Het huis-tuin-en-keukengevoel wordt nog versterkt door een koddig detail dat ons bij de eerste aanblik al opvalt, omdat het de voorgrond in beslag neemt: midden op de weg doet een hond zijn behoefte. Blijkbaar is dit de barmhartige Samaritaan zoals Rembrandt ons die wil tonen: hij brengt het slachtoffer terug in het gewone leven, tot bij de herberg.
Volg je het verhaal, dan wordt duidelijk dat Jezus ons met zijn gelijkenis inderdaad naar de herberg wil leiden. Maar Hij gaat nog een stap verder dan Rembrandt ging: Hij neemt ons mee de herberg in. De Samaritaan laat het slachtoffer namelijk niet in de herberg aan zijn lot over, hij verzorgt hem daar verder, vertelt Jezus. Hij brengt zelfs de nacht met hem door om over hem te waken, en zorgt er de volgende ochtend voor dat er geen enkele schuld zal ontstaan. ‘Zorg voor hem’, zegt de Samaritaan tegen de herbergier, terwijl hij hem een flink bedrag in handen geeft, ‘en als u meer kosten moet maken, zal ik u die op mijn terugreis vergoeden.’
De nadruk in Jezus’ vertelling ligt op het woord zorg. Eerst neemt de Samaritaan de zorg voor de gewonde man zelf ter hand. Daarna draagt hij die over aan de herbergier. Maar wel onder zijn auspiciën, omdat hij voor de man garant blijft staan. Daarmee neemt hij elke dreiging van schuld of tekort weg. Omdat de Samaritaan in alles heeft voorzien, wordt de herberg voor de reiziger een schuilplaats waar hij rustig en veilig kan herstellen.
Rembrandt bepaalt ons er in zijn onderwerpkeuze bij waar het verhaal van Jezus op uitdraait: het herstel van de reiziger in de herberg. Dit is de plaats waar je thuiskomt nadat je Jezus hebt ontmoet en waar je namens Hem veilig wordt verzorgd, om op te kunnen staan uit de pijn van het geweld en de verwerping die je onderweg opliep.
Rembrandt van Rijn (1606-1669): De barmhartige Samaritaan, 1633, Rijksmuseum Amsterdam.
Lees ook: Lucas 10:30-37.
Willem de Vink
