Rembrandt van Rijn – De kruisiging
Met Hem gekruisigd
In tegenstelling tot Vincent van Gogh, die weigerde Jezus uit te beelden, tekende en schilderde Rembrandt van Rijn Jezus veelvuldig, ook aan het kruis. (Van Gogh schilderde Jezus toch in zijn Pièta, maar dat was een nageschilderd werk.) Rembrandt probeerde zich zelfs zo in Jezus in te leven, dat hij zichzelf schilderde als de gekruisigde Christus.
In de Pinakothek Alten Kunst in München zagen Marian en ik 6 schilderijen van Rembrandt hangen, scenes uit het leven van Jezus op een rij, allemaal met een afgeronde bovenkant. Een indrukwekkende serie. Maar juist die ene die mij zo fascineert ontbrak daar in Duitsland. We zouden voor Rembrandt als Jezus aan het kruis naar Frankrijk moeten. Nou ja, misschien komt dat nog. We doen het voorlopig met reproducties.
Rembrandt beschouwde zichzelf als studie-object en maakte veel zelfportretten. Hij schilderde zichzelf ook in bijbelse taferelen, als bijfiguur. Maar hier dus als de lijdende Christus aan het kruis. Waarom? Misschien herkende hij in de Man van smarten de pijn die hij zelf ondervond. Hoewel Rembrandt een gevierd kunstenaar was, heeft hij zich vaak miskend en afgewezen gevoeld. Je kunt stellen dat die afkeuring bij het vak van kunstschilder hoort, omdat je kritiek te verduren krijgt zodra je je kunst openbaar maakt. Maar de pijn die dat veroorzaakt went nooit. Mensen keuren namelijk niet alleen het kunstwerk, maar ook de kunstenaar, omdat de kunstenaar zichzelf prijsgeeft in zijn kunstwerk.
Voor Rembrandt was de gekruisigde Christus waarschijnlijk de ultieme afbeelding van miskenning en afwijzing. Jezus werd gekeurd door het volk, de godsdienstleiders, de juridische en politieke macht, maar geen van hen vond een gegronde aanklacht. Toch wilden ze van Hem af. Onschuldig of niet, Hij moest en zou hun zondebok worden. ‘Besef toch dat het in jullie eigen belang is dat één man sterft voor het hele volk, zodat niet het hele volk verloren gaat,’ had de hogepriester Kajafas gezegd. Dus moest Jezus dood. Daarom werd Hij onder valse voorwendsels veroordeeld.
Maar Jezus’ executie kreeg een andere impact dan iedereen had gedacht. De Joden hadden Hem kunnen stenigen volgens hun eigen wetten, maar ze leverden Hem uit aan de Romeinen, zodat Hij gekruisigd zou worden. Hij kwam zodoende in handen van de toenmalige wereldmacht. Zijn terechtstelling werd daarmee niet alleen relevant voor de Joden, maar voor de hele wereld. Hij zou als één mens instaan voor alle mensen, precies zoals Kajafas in zijn onwetendheid had gezegd. Later zou Paulus dan ook in een van zijn rondzendbrieven schrijven: ‘We zijn ervan overtuigd dat één mens voor alle mensen is gestorven.’
De kerkhervormer Maarten Luther (wiens gedachtegoed Rembrandt goed kende) noemde in 1521 deze zienswijze op Jezus’ kruisdood ‘de vrolijke ruil’. Jezus werd opgeofferd, wat ons grote vreugde zou opleveren. Hij droeg als enige mens zonder zonde de zonde van de hele wereld. Daarom kan iedereen die Jezus voor zich ziet zeggen: ‘Hij droeg daar aan het kruis ook mijn zonden.’ Iedereen kan zeggen: ‘Hij hing daar in mijn plaats.’ Of zelfs zeggen: ‘Ik hing daar met Hem.’ Paulus zei: ‘Ik ben met Christus gestorven en toch leef ik.’ Rembrandt zei het hem na en schilderde zichzelf als de gekruisigde.
Rembrandt van Rijn (1606-1669): Gekruisigde Christus, 1631, 99,9 x 72,6 cm, La Collégiale Saint-Vincent, Le Mas d’Agenais.
Doorlezen: Johannes 11:50; 2 Korintiërs 5:14-15; Galaten 2:19-21.
Willem de Vink
