Salvador Dalí – Het bloed van het nieuwe verbond
Disgenoten
Verrast waren mijn vrouw en ik toen we in de Gouwekerk in Gouda een stuk of tien tekeningen van Salvador Dalí zagen van onderwerpen uit de Bijbel. Thuis ging ik op onderzoek uit – en wat bleek? Dalí had er wel 105 gemaakt! Het was zelfs de grootste aaneengesloten reeks kunstwerken uit het enorme oeuvre van de kunstenaar. Had ik nooit geweten, terwijl ik toch allang een liefhebber was van zijn surrealistische werk.
Dalí werd uitgedaagd door een kunstverzamelaar die vond dat hij meer met zijn geloof bezig moest zijn. De kunstenaar zou iets moeten doen met de Bijbel. Dat werd dus een serie tekeningen in de wervelende stijl die zo kenmerkend is voor de excentrieke Spanjaard, in beelden die betekenissen suggereren voorbij de zichtbare werkelijkheid.
Het eerste wat opvalt op de plaat die we hier voor ons hebben is de vlek waterverf die in het rond spat. ‘Bulletisme’, noemde de kunstenaar dit. Hij kogelde als het ware een kwak inkt op papier, om in de willekeurige vorm die zo ontstond iets te ontdekken wat hij betekenis kon geven. In dit geval zag hij er een uit elkaar spattend ei in, precies wat hij nodig had om te zeggen wat hem voor ogen stond. Het slaat op een nieuw begin vol hoop: God die een nieuw verbond met mensen sluit, waarin ze opnieuw geboren worden.
God denkt, spreekt en werkt namelijk altijd vanuit een verbond. Ooit sloot Hij een verbond met Israël, maar dat had aan kracht ingeboet, omdat het volk zich niet aan de afspraken hield. Daarom kondigde God een nieuw verbond aan. ‘Ik zal hun zonden vergeven en nooit meer denken aan wat ze hebben misdaan,’ lezen we in het bijbelboek Jeremia. Jezus pakt deze profetie op als Hij met zijn volgelingen aan tafel zit. Hij deelt brood uit en reikt een beker met wijn aan en zegt dan: ‘Dit is mijn bloed, het bloed van het verbond, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van zonden.’
Op de tekening heeft Dalí de gedaante van Jezus weergegeven met gestrekte armen, die uitkomen bij twee broden. Het brood noemt Jezus zijn lichaam, waarin Hij zal sterven, maar ook de dood zal overwinnen, en waar wij deel aan mogen hebben. De wijnbeker staat op zo’n manier onder de uiteenspattende vlek opgesteld dat het lijkt alsof de wijn eruit spat. De cirkel in het midden is zwart gemaakt, maar aan de randen is het spatwerk wijnrood. Daarmee wil de kunstenaar duidelijk maken dat het bloed van Jezus een werkzame kracht is bij de wedergeboorte. Het reinigt ons van zonden.
Jezus zelf is net als de broden, de wijnbeker en de tafel in een wirwar van strepen krijt afgebeeld. In rood krijt, om nog eens te benadrukken dat God het nieuwe verbond heeft gesloten met bloed. Want een verbond werd inderdaad gesloten met bloed. In het bloed zit het leven. Als je een bloedverbond sluit, wil dat zeggen dat je met je leven voor die relatie instaat. Zo maakt Jezus duidelijk dat Hij met zijn leven voor ons in zal staan.
Altijd werd een verbond gesloten vanuit de meerdere, met voorwaarden voor de mindere. Maar met de komst van Jezus wordt die gewoonte doorbroken. Jezus is onmiskenbaar de meerdere, maar Hij geeft zonder voorwaarden zijn leven. Vrijwillig, omdat God het zo wilde. God heeft namelijk een afspraak met ons willen maken die helemaal van zijn kant komt en die Hij ook helemaal zelf zal waarmaken. Daarom heet dit nieuwe verbond waarmee Jezus kwam een genadeverbond.
Salvador Dalí heeft de disgenoten aan tafel niet zichtbaar gemaakt, zodat iedereen zichzelf daar in gedachten kan zien zitten. Tegenover Jezus, die iedereen brood en wijn aanreikt, niemand uitgesloten. Het leven dat Jezus aanbiedt spat iedereen tegemoet.
Salvador Dalí (1904-1989): Sanguis Novi Testamenti (Het bloed van het Nieuwe Verbond), uit de serie Biblia Sacra, 1965, gouache, waterverf, inkt en pastelkrijt op papier. De kunstwerken zijn als litho’s in beperkte oplages gedrukt.
Doorlezen: Jeremia 31:31-34; Matteüs 26:26-28; 1 Johannes 1:7; Leviticus 17:11; Hebreeën 9:11-26.
Willem de Vink
