Stanley Spencer – Opstanding, opstaan
Hoe zullen we opstaan?
Het idee van een massale opstanding uit de dood hield de Britse kunstschilder Stanley Spencer intens bezig. Een serie schilderijen waarin hij zijn ervaringen tijdens de Eerste Wereldoorlog verwerkte sloot hij af met ‘De wederopstanding van de soldaten’. Zijn verrijzenisschilderijen van na de Tweede Wereldoorlog kregen titels als ‘Reünie’, ‘Verheuging’, ‘Wakker worden’, ‘Wederopstanding: de heuvel van Sion’, ‘Opstanding: Port Glasgow’ en zo meer. Spencer was in beide wereldoorlogen op pad geweest als oorlogsschilder voor de Britse regering. Heelhuids thuiskomen voelde voor hem als een nieuwe kans om te mogen leven, als een wedergeboorte bijna. Het riep bij hem een besef op dat de opstanding zoals die in de Bijbel wordt beschreven zomaar plaats kan vinden. In zijn verbeelding speelde hij met de vraag hoe dat zou zijn.
Het werk van de kunstenaar sprak veel mensen aan. Rijke bewonderaars bouwden voor Spencers schilderijen een kapel in Burghclere en na zijn dood kreeg ander werk van hem een permante plek in de kerk van zijn woonplaats Cookham. Stanley Spencer had veel oog voor details, zijn schilderwerk is zo verfijnd dat het wel geweven lijkt. Hij greep met zijn werkwijze terug op de techniek van schilders uit de Italiaanse renaissance zoals Fra Angelico, Giotto en Botticelli. Maar zijn vrije weergave van mensen die zijn werk zo levendig maakt is juist heel modern en doet denken aan stripfiguren.
Op het schilderij dat we hier bekijken laat de kunstenaar zien hoe mensen elk op unieke wijze hun opstanding uit de dood beleven. Sommigen zijn nog in hun graf, anderen stappen er verbaasd uit. Er is veel interactie. We zien bijvoorbeeld hoe vrouwen en kinderen bezig zijn om op hun mooist te verschijnen door elkaars haren te kammen. Het zijn trouwens bijna allemaal vrouwen op dit schilderij. We ontwaren één man, die rechtop in zijn graf zit. Hij leunt tegen een feestelijk gekleurde grafsteen, die de scheiding markeert tussen de tijd waarin wij ons als kijkers bevinden en het uitgebeelde moment in de toekomst.
Het kan zijn dat Spencer Jezus als bruidegom en zijn kerk als bruid heeft willen uitbeelden. Het is te wonderlijk voor woorden dat de Bijbel Jezus en de gelovigen bij de opstanding zo typeert. Hoe moeten we ons die hemelse romance voorstellen? Maar bij nader inzien is het toch niet zo vreemd, die twee zo noemen. Jezus heeft zijn leven immers voor de kerk gegeven, lezen we, zoveel had Hij voor haar over. Bij de opstanding neemt Hij haar dan ook mee in zijn eigen verheerlijkte, eeuwige leven. Zijn liefde is namelijk zo sterk, dat het de dood overwint. Iets van die liefde mogen we nu al beleven. Jezus bewaart ons nu al voor zichzelf, heilig, zuiver, zonder smet of rimpel of iets dergelijks, schrijft Paulus. Geloven we dat, dan mogen we onszelf zo zien, als een bruid voor onze bruidegom.
Misschien slaat daar ook wel het woord ’tidying’ op dat Spencer aan de titel van dit schilderij toevoegde, opruimen. Omdat alles wat naar zonde en bederf neigt bij de opstanding is weggenomen voor het bruiloftsfeest, schilderde hij een puur en opgeruimd tafereel.
Stanley Spencer (1891-1959), The Resurrection, Tidying (1945), olieverf op doek, 76,2 x 101,6 cm, Birmingham Museum, Engeland.
Doorlezen: Johannes 5:25-29, 6:39-40, 11:23-27; Matteüs 27:51-53; Handelingen 23:6; 1 Tessalonicenzen 4:13-18; Ezechiël 37:1-14.
Willem de Vink
