Vincent van Gogh – De zaaier

 

Het zaad in goede grond

Vincent van Gogh was veel bezig met Jezus, maar hij vond dat je Hem niet moest vastleggen. Hij zou nooit een Christus aan het kruis op doek zetten, zoals veel andere kunstenaars hadden gedaan, zei hij. Of nou ja, hij deed het toch: je ziet aan de muur in de huiskamer van ‘De aardappeleters’ een klein prentje hangen waarop vaag drie gekruisigden op een heuvel zijn te ontwaren. Verder zien we bijbelse personages alleen in zijn ‘Opwekking van Lazarus’ en in een ‘Pièta’, waarop hij zelf in de armen van moeder Maria hangt.

Hoewel Jezus dus niet erg zichtbaar was in Van Gogs werk, weten we uit zijn brieven dat Hij er toch veelvuldig in opdook. Hij was aanwezig in allerlei symbolen. Van Gogh heeft bijvoorbeeld een veelvoud aan zaaiers getekend en geschilderd, in wie hij Jezus zag die het zaad van Gods Woord in de harten van mensen zaait. Sommige van die zaaiers waren studies van het schilderij De zaaier’ van Jean-François Millet (1814-1875), zoals ook het schilderij dat we hier zien. Van Gogh liet zich graag door deze Franse schilder inspireren. In het Zuid-Franse Arles besloot hij een ‘moderne’ variant van diens zaaier te schilderen, niet donker, maar vol kleur.

En een kleurrijk schilderij hebben we voor ons. ‘De zaaier’ is een van Van Goghs meest doorwerkte schilderijen. Wat direct opvalt is de enorme zon, die ondanks dat hij daalt nog hevig straalt. Wat de kunstenaar hiermee wilde zeggen vinden we terug in de woorden van Jezus. ‘Werk zolang het dag is,’ zei Hij. Blijf mijn Woord doorgeven, bedoelde Hij, ook als het moeilijk wordt. Onder de hemel zien we nog een tweede baan over de volle breedte geschilderd. Het is de uitbeelding van goudgeel koren, rijp voor de oogst. In eerste instantie lijkt het nogal vreemd dat zaaitijd en oogsttijd hier door Van Gogh gelijktijdig worden afgebeeld. Toch geeft de Bijbel aan dat in de eindtijd beide werkzaamheden tegelijk op zullen gaan.

De twee bovenste stukken geven de afbeelding een bijzondere glans en betekenis. Maar het gaat Van Gogh vooral om het vlak dat meer dan twee derde van het schilderij beslaat, de akker waarop gezaaid wordt. De kunstenaar heeft niet zomaar een zaaiveld geschilderd, hij heeft er met veel zorg en liefde een feest voor het oog van gemaakt. De aardkluiten zijn geschilderd in een ritmisch patroon van kleuren. Van Gogh heeft er zo’n uitbundigheid in gelegd dat de aarde wel tot leven lijkt te komen. En dat is precies wat Jezus bedoelde toen Hij zei dat het zaad moet landen in de harten van mensen.

‘Een zaaier ging uit om te zaaien,’ begon Jezus zijn gelijkenis. Van Gogh was zich sterk bewust van de betekenis die Jezus aan dit werk gaf, daarom heeft hij de zaaier prominent in zijn compositie geplaatst. We zien hoe hij met brede armgebaren het zaad om zich heen strooit, terwijl hij stevig doorloopt. Zijn werk staat model voor het zaaien van het Woord van God. Om dat zaad te ontvangen is goede grond nodig, een ontvankelijk hart. Daar kan het ontkiemen en groeien en vrucht dragen. Maar het kan ook vruchteloos blijven, als het op de weg terechtkomt, of op rotsgrond, of als het wordt weggepikt door vogels, vertelt Jezus. We zien het allemaal terug op dit schilderij.

Je kunt je voorstellen dat Van Gogh aan zichzelf dacht toen hij dit tafereel schilderde, dat hij terug dacht aan de tijd dat hij de bijbelschool had verlaten en als evangelist rondtrok om het evangelie door te geven. Met het schilderen van dit werk zaaide Van Gogh opnieuw het goede nieuws, al was het nu niet in woorden, maar in een zinderend beeld.

Vincent van Gogh (1886-1890): De zaaier, 1888, olieverf op doek, 64,2 x 80,3 cm, Kröller Müller Museum, Otterlo.

Doorlezen: Matteüs 13:3-23; Johannes 4:36-37; Psalm 125:5-6; Amos 9:13; Johannes 12:24; Efeziërs 3:16-17.

Willem de Vink  

Lees mijn artikel in het Nederlands Dagblad ‘Waarom wij Van Gogh zo mooi blijven vinden’.

Lees ook mijn Brief aan Vincent, gepubliceerd in Elisabeth.