William Holman Hunt – De schaduw van de dood

Moeders met hoop

We kijken naar een schilderij van William Holman Hunt, een Britse kunstenaar uit het Victoriaanse tijdperk. Het heet De schaduw van de dood. Hunt was er van 1869 tot 1873 mee bezig. Hij schilderde zijn afbeelding op locatie in Israël. Eerst maakte hij een kleine versie in Betlehem, daarna een grote in Jeruzalem. Hij had daarvoor op het dak van zijn huis een werkplaats geïmproviseerd. Terug in Londen zou hij beide exemplaren nog verder verbeteren.

Hunt maakte deel uit van de prerafaëlieten, een groep jonge Britse kunstenaars. Zij verwierpen het academische werk van hun voorgangers en wilden een natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid uitbeelden. Aan de overkant van het Kanaal streefden een stel Franse kunstenaars hetzelfde na. Zij ontwikkelden de snelle blik van het impressionisme. In Engeland gebruikten de prerafaëlieten juist een trage manier van werken voor hun verfijnde naturalistische schildersstijl.

Op dit schilderij zien we een jeugdige Jezus in de timmermanswerkplaats van zijn vader. Hunt wilde dat zijn werkstuk de waardigheid van handenarbeid zou uitdrukken. Tegelijkertijd liet hij zien hoe heel Jezus’ leven in het teken stond van zijn dood aan het kruis. Daarom werpt Jezus’ schaduw het silhouet van een gekruisigde op de muur en zien we hoe zijn moeder daarvan schrikt.

Eigenlijk draait dit tafereel om Jezus’ moeder. Maria heeft haar hoofd van ons afgekeerd, zodat we met haar mee zullen kijken naar de schaduw op de muur. Ze zit geknield bij de attributen die ze bij Jezus’ geboorte ontving van een stel astrologen. Blijkbaar heeft ze die altijd bewaard. Welke herinnering wil ze ermee vasthouden? Na de bevalling had ze gehoord dat er een zwaard door haar ziel zou gaan vanwege haar kind. Nu slaat de schrik haar om het hart.

Hunt beeldt met zijn schilderij een universele angst uit. Het is de angst van elke moeder om haar kind te verliezen. Ieder kind wordt immers geboren om te blijven leven? Behalve Jezus dan, die werd geboren om te sterven. Zijn jeugd was een voorspel op zijn veel te vroege einde. Dat afgebroken leven zien we hier geplet als een schaduw op de muur.

Wie goed kijkt ziet de attributen van Jezus’ lijden en sterven al klaar liggen. Toch is dit schilderij niet een en al angst en droefheid. Het is alsof de kunstenaar ons voorbij de dood wil laten kijken. Hij heeft de titel ingezet om ons daarbij te helpen. Die verwijst naar een tekst uit Psalm 23: ‘Al ga ik door een dal vol schaduw van de dood, ik vrees geen kwaad, want U bent bij mij.’ Blijven we kijken, dan zien we hoe Hunt dit thema in zijn schilderij heeft verwerkt. Met het avondlicht dat van buiten naar binnen valt gloort er hoop. Na de nacht breekt er een nieuwe dag aan. Buiten in de schemering staat een vijgenboom, die opnieuw zal bloeien. Op de vensterbank liggen twee granaatappels, symbolen van eeuwige rechtvaardigheid en liefde.

Vincent van Gogh was een liefhebber van het werk van zijn Britse tijdgenoot. Hij bewaarde een zwart-wit prent van diens schilderij Licht van de wereld, waarop Jezus buiten in maanlicht op een deur klopt. Van Gogh vond dat er van dit nachttafereel een bijzondere aantrekkingskracht uit ging.

Ook met dit schilderij gunt Hunt zijn kijkers licht op een duistere zaak. Jezus zou inderdaad sterven, maar wel om vrouwen hoop te geven: hun kinderen zullen leven! Het waren dan ook vrouwen die als eersten getuige waren van Jezus’ opstanding. Zijn moeder was daarbij. Een engel zei tegen hen: ‘Wees niet bang, ik weet dat jullie Jezus, de gekruisigde, zoeken. Hij is niet hier, Hij is immers opgestaan.’

De dood is maar een schaduw, zegt William Holman Hunt. Zijn schilderij is een uitnodiging om eraan voorbij te kijken.

William Holman Hunt (1827-1910): De schaduw van de dood, 1873, 214,2 x 168,2 cm, City of Manchester Art Galleries.

 Doorlezen: Psalm 23; Lucas 2:35; Openbaring 3:20; Johannes 8:12; Matteüs 28:5-7.

Willem de Vink